چندی است که در حوزه تحولات سیاسی منطقه‌ای، موضوع جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران و تنش‌هایی که در صدر آن، الهام علی‌اف رئیس‌جمهور این کشور با اظهارات گاه و بی‌گاهش به آن دامن زده، توجه افکار عمومی را به خود جلب کرده است. به‌راستی ریشه این اظهارات ضد و نقیض و غلط و اهداف در پس پردۀ آن چیست و چه کسانی از متشنج شدن اوضاع در مرزهای شمالی ایران با آذربایجان و حتی ارمنستان سود می‌برند؟
***
در جنگ سال گذشته که بین دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ رخ داد، آذربایجان موفق شد با حمایت‌ها و کمک‌های نظامی ترکیه و رژیم صهیونیستی در همه ابعاد اعم از تجهیزات نظامی، پهپادی، مستشاری و حتی اعزام عناصر تروریستی تکفیری به منطقه درگیری، بخش زیادی از منطقه قره‌باغ را بگیرد و در حقیقت پیروز این جنگ باشد.
جمهوری اسلامی با توجه به جمعیت اکثرا مسلمان آذربایجان و البته شیعیان منطقه قره‌باغ و طبق قطع‌نامه‌های سازمان ملل که قره‌باغ را متعلق به این کشور می‌داند، ضمن توصیه به حل موضوع از روش‌های مسالمت‌آمیز و نه جنگ و خونریزی، به نوعی علیه اشغالگری ارمنستان در قره‌باغ موضع گرفت. البته حمایت نسبی ایران از آذربایجان در جنگ‌های قبلی این کشور با ارمنستان در موضوع قره‌باغ سابقه دارد.
***
بین جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان که بخشی از خاک آذربایجان است، استان سیونیک ارمنستان واقع شده است. این استان مرز میان ایران و ارمنستان محسوب می‌شود که مرزی کوتاه و حدود ۳۵ کیلومتر است. ارتباط زمینی ایران با اروپا در این نقطه با عبور از دالان زنگزور برقرار است. یکی از مفاد آتش‌بس اخیر بین آذربایجان و ارمنستان عبور آذربایجان از این فاصله برای دسترسی زمینی به نخجوان بود. در ادامه این روند، آذربایجان به فکر تصاحب استان سیونیک ارمنستان در قبال بخش‌هایی از منطقه قره‌باغ افتاد. اگر بنا به احتمال ضعیف چنین اتفاقی رخ دهد در حقیقت کنترل دالان زنگزور که راه ارتباطی زمینی برای تجارت بین ایران و اروپاست، به دست آذربایجان می‌افتد و همین اهرمی می‌شود برای تحمیل فشار بر جمهوری اسلامی.
با توجه به این که ترکیه در مناقشات منطقه و موضوع قره‌باغ، خود را در رقابت با ایران می‌بیند، بعید نیست که خواسته آن‌ها تضعیف کنشگری ایران در بازار اروپا و در حوزه رقابت اقتصادی و منطقه‌ای باشد.
***
در تحولات بین ایران و آذربایجان، نقش آمریکا و رژیم صهیونیستی قابل توجه و خیلی مهم است. با وجود این که برخی مقامات جمهوری آذربایجان و در راس آن‌ها علی‌اف، حضور صهیونیست‌ها و آمریکایی‌ها را انکار می‌کنند، اما شواهد و قرائنی که در خصوص شراکت راهبردی با رژیم صهیونیستی و استقرار جنگنده‌های آن در آذربایجان وجود دارد یا راه‌اندازی یک کارخانه صهیونیستی ساخت پهپاد در آذربایجان و امثال این‌ها، نشان می‌دهد که رژیم صهیونیستی با حمایت همه‌جانبه آمریکا برای بر هم زدن آرامش منطقه و در اصل، ایجاد ناامنی و دردسر برای جمهوری اسلامی ایران، از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کند و فرصت‌ها را از دست نمی‌دهد.
صهیونیست‌ها اهداف خاصی را در منطقه دنبال می‌کنند و منافع آن‌ها با منافع هیچ یک از کشورها و ملت‌های منطقه همسویی ندارد. یکی از خطرات، باز کردن پای گروه‌های تروریستی و تکفیری به این منطقه است که می‌تواند بر پیچیدگی‌ها بیفزاید. نباید غافل شد که دولت روی کار در آذربایجان، کاملا سکولار است و در قانون اساسی آن هیچ دین رسمی تعریف نشده است. بنابراین از افرادی نظیر علی‌اف برمی‌آید که فارغ از هرگونه اعتقادات مذهبی و توصیه‌های دین و شریعت که هرگونه ارتباط با بیگانگان را که موجب سلطه آن‌ها بر مسلمانان شود جایز نمی‌داند، دست به هر کاری بزند و توهم قدرت‌نمایی در منطقه را در سر داشته باشد.
***
موضوع دیگر، اتهام‌زنی‌های ناروا و بدون سند علی‌اف به ایران مبنی بر دست داشتن در تجارت مواد مخدر و امثال این‌ها است که در حقیقت یک عملیات روانی است. قدر مسلم گفته‌های او توسط جریان‌های آمریکایی و صهیونیستی القا و هدایت می‌شود و در بیش‌تر موارد، او آلت دست بیگانگان است. البته نمی‌توان نقش ترکیه و حتی دست‌های پشت پردۀ برخی کشورهای اروپایی را نادیده گرفت.
در سوی دیگر این ماجرا، حقیقت‌هایی است که آشکار شد. اسناد مهم افشا شده از سفارت جمهوری آذربایجان در بلغارستان نشان می‌دهد دولت آذربایجان با استفاده از پروازهای مخفی و دیپلماتیک شرکت هواپیمایی سیلک‌وِی در بازار سیاه، تجارت تسلیحات می‌کند. در این اسناد، انتقال تسلیحات به گروهک‌های تروریستی داعشی در سوریه به سفارش سعودی‌ها افشا شده. در بازار سیاه تسلیحات، باکو نقش مرکز ترانزیت تسلیحات نظامی برای گروهک‌های تروریستی تحت حمایت ترکیه، عربستان سعودی و آمریکا در منطقه را ایفا می‌کند. هم‌چنین جمهوری آذربایجان در قالب اعزام نیروهای صلح‌بان در چارچوب ایساف به افغانستان، از آن‌ها برای حفاظت از مزارع کشت خشخاش در افغانستان استفاده کرده است. در واقع آذربایجان کریدور اصلی انتقال مواد مخدر از افغانستان به اروپا است و پروازهای هواپیماهای آمریکا و ایساف از کابل به باکو و از باکو به کشورهای اروپایی در پوشش نقل و انتقالات نظامی، لجستیکی و پشتیبانی انجام شده است. بنابراین اظهارات فردی مثل الهام علی‌اف، دست و پازدنی بیهوده و بی‌هدف است. البته مقامات جمهوری اسلامی ایران این اظهارات را بی‌پاسخ نگذاشته‌اند. سخنگوی وزارت امورخارجه در پاسخ به پرسش ایرنا درباره ادعاهای رئیس‌جمهوری آذربایجان علیه ایران در مورد بحث قاچاق مواد مخدر گفت «توصیه ما به برادران‌مان در کشور آذربایجان این است که پیش از پرداختن به اظهارات رسانه‌ای، اجازه بدهند گفت‌وگوها بین مقامات دو کشور هم‌چنان از کانال‌های دیپلماسی ادامه پیدا کند. آن‌ها از کانال‌های دیپلماسی پیام‌های خوب، سازنده و با نگاه برادرانه‌ای ارسال کرده‌اند و باید اجازه داد که گفت‌وگوها از همین مسیر ادامه پیدا کند... آن‌ها باید مراقبت کنند و اجازه ندهند که این روابط طبیعی به وسیله دست‌های مصنوعی دچار خدشه شود چون دو ملت ایران و آذربایجان این اجازه را نمی‌دهند.» هم‌چنین علی شمخانی دبیر شورای‌عالی امنیت ملی خطاب به علی‌اف چنین گفت «بی‌توجهی به اصول و الزامات همسایگی و بیان اظهارات کذب و غیرسازنده، نشانه حسن‌نیت و تدبیر نیست. اتهام‌زنی به کشوری که جامعه جهانی آن را به عنوان قهرمان مبارزه با مواد مخدر می‌شناسد، اثری جز بی‌اعتبارسازی کلام گوینده ندارد. مراقب دام‌های پرهزینه شیطان باشید.»
***
در پایان به همه کسانی که بدون در نظر گرفتن منافع ملت‌شان و تنها به صرف دنیاطلبی و قدرت‌طلبی، خود را بازیچه دست دشمنان و زورگویان عالم قرار می‌دهند و بدون دلیل، اتهام‌زنی و اظهارات بی‌پایه و اساس دارند و به ناامنی در منطقه دامن می‌زنند می‌گوییم که عاقبت تمام افراد نظیر خودشان را ببینند و درس بگیرند.
مردم هوشیار و بابصیرت دو کشور ایران و آذربایجان، اسیر نقشه‌ها و توطئه‌های دشمنان نخواهند شد و با حفظ وحدت و یکدلی هم‌چون همیشه مشت محکمی بر دهان فتنه‌انگیزان و کودک‌کشان و استعمارگران خواهند زد.
نویسنده: مصطفی زمانی‌فر
