دفاع مقدس، گذشته از دارا بودن شاکلۀ یک جنگ با تمام خشونت‌هایش که دلخواه هیچ ایدۀ اصیلی نیست، رنگ و بوی تقدسش را از مردمی بودنش گرفته. وقتی پای مردم عادی به صحنه کارزاری باز شود، «مظلومیت» مهم‌ترین شاخصۀ آن می‌شود و البته مظلومیت تحقیر نیست بلکه در قاموس طبیعت، علتی برای بروز ارزش‌ها و به ثمر نشستن عمل و نتیجه دادن تلاش‌ها است. همان‌گونه که دفاع هشت ساله مردم ایران ثمر داد و بیداری جهان در پیکرۀ اندیشه مقاومت، از نشانه‌های آن است.
وقتی مردم کشوری راه رسیدن به اهداف بلندش را یافت، دیگر نباید فراموشش کند، یا در زنده نگه‌داشتنش برای نسل‌های آتی کوتاهی کند. کاری که اهالی عرصۀ هنر دفاع مقدس، سال‌هاست پی‌اش را گرفته‌اند. در طی این مسیر، مطالعه رهنمودهای حضرت‌آقا تقویت‌کننده انگیزه و تاییدی است بر اصالت این راه.
شما را به مطالعه این رهنمودها در طول تاریخ پس از جنگ دعوت می‌کنیم. از ثبت و ضبطِ جزئیات دوران جنگ غفلت نکنید
از همه نگارندگان حوادث جنگ و همه کسانی که توان انجام وظیفه در این مهم را دارند، درخواست می‌کنم از ثبت و ضبط جزئیات این دوران غفلت نکنند و این گنجینه تمام‌نشدنی را برای آیندگان به ودیعه بگذارند. این دوره، دوره ذخیره نیروی محرکه تاریخ و الهام‌بخش امم است.(شهریور۶۸)
از آن هشت سال جنگ باید استفاده کرد اگر ما برای صدور مفاهیم انقلاب، همین جزوه‌ها و کتاب‌ها را منتشر بکنیم، کار کمی نکرده‌ایم. ما باید از آن‌چه که در این هشت سال جنگ اتفاق افتاده، آن روحیه مقاومت، آن روحیه فداکاری همراه با اخلاص استفاده کنیم. در نشان دادن این نقطه‌ها و جاری کردن این روحیه در طول و امتداد تاریخ باید خیلی تلاش کرد. از آن هشت سال جنگ باید استفاده کرد.(تیر۷۰)
آن شکوه را ماندگار کنید ما اگر نخواهیم هشت سال جنگ خودمان را با آن هشت نُه ساعت عاشورای امام حسین مقایسه کنیم. لیکن بالاخره طرحی از آن یا نَمی از آن یَم است. چرا ما فکر نکنیم که [دفاع مقدس] در داخل جامعه ما، برای سال‌های متمادی می‌تواند منشا اثر باشد؟ چه کسی می‌تواند این شکوه را به ما نشان بدهد؟ چه چیزی می‌تواند این حادثه را ماندگار کند؟ آن، هنر است.(همان)
نگران از بین رفتنِ فرهنگ جنگ و انقلاب هستم این دغدغه در ذهن من هست که فرهنگ جنگ و فرهنگ انقلاب و در حقیقت روحیه انقلاب، آن روحیه‌ای که در جنگ، میدانی برای رشد و بالندگی پیدا کرده بود از بین برود. این دغدغه وجود دارد و راه زایل کردن آن هم این است که ما تلاش بکنیم.(همان)
باید آثار جنگ را کشف و حفظ کنیم ما تا آن‌جا که می‌توانیم، باید آثار جنگ را کشف و حفظ کنیم. تاریخ نمی‌تواند این‌ها را بیان کند. در تاریخ خواهند گفت هشت سال جنگ شد. دیگر بیش‌تر از این که نمی‌شود بگویند. عملیات‌ها را یکی‌یکی خواهند گفت. اما این‌ها کجا و حقیقتِ آن‌چه که در این میدان‌ها گذشته کجا؟ کار را مغتنم بشمارید.(دی۷۰)
استفاده از اسناد تاریخی جنگ در تولیدات فرهنگی بر اساس سند تاریخی، کارهای گزارشی فراوانی ممکن است انجام بگیرد. چقدر خوب است آن کسانی که فیلم می‌سازند یا قصه می‌نویسند یا شعر می‌گویند یا نمایشنامه می‌نویسند، از این نوشته‌ها و از این اسناد استفاده کنند. اگر همین‌ها در قالب داستان، شعر، فیلم و فیلمنامه بیاید، جلوه جدیدی پیدا می‌کند و بهتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. باید این توصیه را به همه کرد که از این مواد استفاده کنند، لیکن اساس کار این است که این روایات جمع بشود.(همان)
برای بزرگداشت دفاع مقدس کارهای حقیقی و اساسی بکنید من شما را از کارهای تکراری، ظاهری و روکاری بر حذر می‌دارم. این که یک پوستر چاپ کنیم، یک گردهمایی مکرر درست کنیم، این‌ها کاری نیست. کارِ اساسی این است که. از امسال تا سال آینده کار کنید، صد عنوان کتاب و ده‌تا فیلم جالب تولید کنید، اما نه فیلمِ آبکی بی‌ربط. یا یک آمارِ خیلی خوبِ روشنِ همه کس فهم، از چیزهای خوب [بدهید]. آمار کشته‌ها و زخمی‌ها را هزار بار داده‌اند و چیز خیلی دلنشینی هم نیست. آمار عملیات‌ها، آمار پیروزی‌ها، آمار ضربه‌هایی که به دشمن خورده، آمار حرف‌های خلافی که علیه ما گفته شده و بعد دروغش ثابت شده. چیزهایی که مردم را خوشحال کند.(شهریور۷۲)
گاهی رنجِ زنده نگه‌داشتن خون شهید، از خود شهادت کم‌تر نیست شهید، چیز عظیم و حقیقت شگفت‌آوری است. اگر این حقیقت به وسیله کسانی که امروز در قبال شهیدان مسئولیت دارند، زنده بماند. تاریخِ آینده ما از این ایثار بزرگی که آنان کردند، بهره خواهد برد. گاهی رنج و زحمتِ زنده نگه‌داشتن خون شهید، از خود شهادت کم‌تر نیست.(اردیبهشت۷۶)
اگر دفاع مقدس درست روایت شود، اثراتش ماندگار می‌شود آن‌چه که این قضیه[جنگ هشت ساله] را تمام می‌کند، این است که روایت این حادثه به درستی صورت گیرد. اگر این حادثه بزرگ درست روایت شود، این اثرات ماندگار خواهد شد. اگر غلط روایت شود یا روایت نشود، این تاثیرات بسیار کم خواهد شد، اگر خدای نکرده مغرضانه روایت شود، قضیه به عکس خواهد شد.(مهر۷۹)
تبیین و موشکافی جنگ در آثار هنری این هشت سال دوره دفاع مقدس، شامل هزاران هزار حادثه است. من می‌خواهم این را از جامعه فرهنگی و هنری کشور مطالبه کنم که از این هزاران هزار حادثه، لااقل یک فهرست تهیه کنند. بعد این را بگذارند در قبال کارهای هنری که تا امروز درباره جنگ شده است، خواهیم فهمید که ما یک هزارم آن‌چه را که درباره این جنگ می‌باید تبیین کرد. هنوز بیان نکرده‌ایم. غالب آثار هنری جنگ. در مقابل آن گنجینه عظیمی که در این دفاع هشت ساله به وسیله ملت ایران به وجود آمد، چیز کمی است.(همان)
روایت ماجرای هشت ساله توسط هنر
ما که جنگ را شروع نکرده بودیم که بگوییم فلان‌جا را می‌خواستیم بگیریم، نتوانستیم، پس ناکام شدیم... دشمنی به ما حمله کرده بود، ما هم مردانه ایستادیم. پیروزی از این بالاتر؟ این پیروزی را با همین ابعاد. ما باید روایت کنیم. این کارِ هنرمندان عزیز ماست. کار نویسندگان، سینماگران، شاعران، نقاشان، کار اصحاب فرهنگ و هنر است.(همان)
هشت سال، هشتاد سال کار عده‌ای که به میدان جنگ رفتند و در این هشت سال، آن حماسه را آفریدند. دیگر تمام شد. پس از پایان کار آن‌ها، کارِ یک خیل عظیم دیگری آغاز می‌شود. این دیگر مسئله‌اش هشت سال نیست. ۸۰ سال هم اگر طول بکشد، جا دارد.(همان)
جلوه‌گاه حوزه هنر برای حوزه هنر کشور، یکی از مهم‌ترین جلوه‌گاه‌ها، دوره جنگ تحمیلی و دوره دفاع مقدس بوده و هنوز هم هست. باید از این استفاده کرد. اگر دیدیم هنرمندهای ما این را نمی‌بینند و به آن نمی‌پردازند، باید ببینیم عیب کار کجاست. یا در نگاه هنری یا در عرضه درست یا تاثیراتی که سیاست‌ها و دشمنان در فضای فرهنگی کشور می‌گذارند مشکلی وجود دارد. والّا چطور ممکن است یک ملت فراموش کند یا نبیند و نفهمد؟(شهریور۸۴)
برای ایجاد خودآگاهی تلاش کنیم کسانی می‌خواهند به عمد این خورشید فروزان و این منبع نورانیت و درخشندگی را از خاطره ملت ببرند چون هر کس که باید در این دوران بیفتد و آن را بشناسد و خصوصیات آن را لااقل تا حدودی درک کند، در خود احساس عزت و انگیزه و امید می‌کند. لذا نمی‌خواهند این خودآگاهی در مردم ما به وجود بیاید. ما به عکس، باید تلاش کنیم این خودآگاهی به وجود بیاید.(همان)
نسل جوان را مطلع کنید باید کاری کرد که نسل جدید و نسل‌های بعد، از این ظرفیت، از این ذخیره عظیم و از این گنج تمام‌نشدنی استفاده روحی کنند، امید پیدا کنند و خودشان را بشناسند. این زن ماست، این مرد ماست، این جوان‌های ما هستند که این‌طور در میدان‌های نبرد توانستند ابتکار کنند.(همان)
آینه تمام‌نمای جنگ جنگ حقیقتا آینه تمام‌نمای ظرفیت‌های ملت ایران بود. این را می‌توانید ماندگار کنید. می‌توانید به ذهن‌های مردم منعکس کنید. کار بسیار بزرگ و مهمی است.(همان)
ظرفیت هنری کشور برای تبیین دفاع مقدس، گسترده و عمیق است ظرفیت هنری و ادبی کشور برای تبیین این دوره، خیلی گسترده، وسیع و عمیق است و از این ظرفیت تاکنون استفاده خوب و درخوری نشده. البته کتاب‌های خوبی نوشته شده، لیکن این رشته باید استمرار پیدا کند.(همان)
پشت صحنه جنگ را چقدر تصویر کردید؟ شما سینماگران جنگ، پشت صحنه جنگ را چقدر تصویر کردید؟ چه شد که... او(صدام) حمله کرد؟ چگونه به او کمک کردند؟ کدام کارخانجات به او سلاح شیمیایی فروختند؟ آن‌هایی که آن سنگرهای هشت‌ضلعی و پنج‌ضلعی را درست کردند چه کسانی بودند؟ آن مامورین عالی‌رتبه سیاسی، امنیتی و نظامیانی که... به بغداد آمدند و با او و مردان او ملاقات کردند، چه کسانی بودند؟(خرداد85)
همه باید با اتفاقات و رویدادهای دفاع مقدس آشنا شوند شما جوان‌های عزیز... همه باید بدانند که در دوران دفاع مقدس چه معجزات عظیمی از حضور مومنانه و پرتلاش نیروهای بسیجی در صحنه‌های جنگ اتفاق افتاد... نوشته‌‌هایی هست، کتاب‌های خوبی نوشته شده. من توصیه می‌کنم این کتاب‌هایی که در شرح حال سرداران است یا آن‌چه که در گزارش روزهای جنگ و سال‌های دشوار اول بالخصوص نوشته شده، این را جوان‌ها بخوانند. خود را سیراب کنید از معرفت به آن‌چه که گذشته است در تاریخ انقلاب.(اردیبهشت۸۷)
روایت گنجینه عظیم هشت سال دفاع مقدس کار هنری در زمینه دفاع مقدس یکی از برترین کارهای هنری است. آن کسانی که در این رشته کار کردند... آن را پیش ببرند و این رشته را مغتنم بشمرند... شما که دفاع مقدس را روایت می‌کنید، به‌خصوص آن‌هایی که روایت هنری می‌کنند، در واقع آینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای هستید در مقابل یک مظهر جمال و جلال که او را منعکس می‌کنید... همان تاثیراتی را که آن حادثه می‌توانست در یک نسل، در یک جامعه باقی بگذارد، شما با کار هنری خودتان که بازآفرینی آن حادثه است، در مخاطب خودتان ایجاد می‌کنید... خود این کارِ فرهنگی و کارِ هنری شما که روایت آن جهاد مقدس هست، جهاد است زیرا سعی بر این بوده که آن مفاهیم والا به دست فراموشی سپرده بشود.(شهریور۸۶)
مضامین بکر برای هنرمندان این میدان، یک میدان بسیار وسیعی است و واقعا هنوز بسیاری از بخش‌های آن کشف نشده است. نباید تصور کرد که مضامین دفاع مقدس، مضامین تکراری است. خیلی از مفاهیم و مضامین در مجموعه این تلاش هشت ساله وجود داشته که هنوز درباره آن‌ها کار نشده. در این بخش‌ها فکر کردن و جست‌وجو کردن، هنرمند را می‌رساند به مضامین بکر و گویایی که می‌تواند اثر هنری تولید کند.(همان)
نوشته‌ها همدیگر را تقویت کنند از اولی که این دفاع مقدس شروع شد. همه دست‌های شیطانی درصدد بودند که نگذارند زیبایی‌ها و شکوه این حادثه منعکس بشود. شماها عکس این عمل کنید. شما هم که خودتان آن‌جاها بودید، بگویید. بگذارید این نوشته‌ها همدیگر را تقویت کنند. [باید] هرچه بیش‌تر گفته بشود، هرچه بیش‌تر نوشته بشود، هرچه صادقانه‌تر منعکس بشود آن جزئیات؛ بدون کم و زیاد، بدون مبالغه. نباید هم کم گذاشت. باید همه جزئیات مهم و تاثیرگذار را بیان کرد که همه‌اش موثر است.(همان)
توصیه به دستگاه‌های نشر این نوشته‌جات را قدر بدانید. این پدیده‌ها و این فراورده‌های تاریخ انقلاب را، تاریخ دفاع مقدس را قدر بدانید... بین مردم هم منتشر بشود... ترجمه هم باید بشود.(مهر۹۲)
باید سبک زندگی شهیدان را برای جوانان ترسیم کنیم این یک نکته است که ما زندگی شهیدان را، سبک زندگی شهیدان را، برای جوان‌های‌مان، برای نسل‌های رو به آینده‌مان تصویر کنیم. که ببینند چه بود و چه شد. چون جنگ تحمیلی که در واقع دفاع مقدس بود، این یک چیز کوچکی نبود. ما هنوز هم بعد از گذشت سال‌ها، ابعاد مهم این جنگ را درست نتوانستیم برای مخاطبین خودمان تشریح کنیم. این‌هایی که توانستند کشور را از یک چنین بلیه‌ای نجات بدهند، چه کسانی بودند؟ این برای جوان امروز ما مهم است.(مهر۹۵)
خاطرات دفاع مقدس ثروت عظیم ملی است اشتباه می‌کنند کسانی که خیال می‌کنند یا باید اسم جنگ را نیاورد یا اگر اسمش را آورد، بر ضدش حرف زد. جلسه تشکیل می‌دهند برای آثار و ادبیات جنگ، آن‌وقت شعر ضد جنگ در آن جلسه می‌خوانند... معلوم است جنگ چیز خشنی است...،[اما] یک مقوله دیگر این است که یک ملتی که مورد تهاجم قرار می‌گیرد اگر چنان‌چه... در مقابل دشمن نَایستد، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ این مقوله را با آن مقوله مخلوط می‌کنند. دفاع مقدس یک حرکت حیاتی بود، یک نفس کشیدن بود برای این ملت. نفس نمی‌کشیدیم، می‌مردیم. این را باید زنده نگه‌داشت.(اسفند۹۴)
معارف و مفاهیم دفاع مقدس را باید ترویج کرد
کتاب زیاد نوشته شده، چند فیلم ساخته شده، این‌ها خوب است... لکن در مقابل آن‌چه باید انجام بگیرد کم است. این کتاب‌ها... خوب است، منتها دایره‌اش محدود است. دایره تاثیرگذاری این‌ها محدود است... باید هم کتاب را ترویج کرد، هم مفاهیم را ترویج کرد، هم آن را در قالب هنر عرضه کرد، هم بهترین‌هایش را در کتاب‌های درسی گنجاند، هم در دانشگاه‌ها یک بابی برای مسائل مربوط به دفاع مقدس باز کرد. نگذاریم این قضیه به آسانی از دست برود.(همان)
تقویت فرهنگ کشور با تولید فرهنگی از دفاع مقدس اگر چنان‌چه ما در زمینه دفاع مقدس، کار فرهنگی و تولید فرهنگی کردیم، این تولید، کشور را غنی خواهد کرد، نیروهای انسانی ما... در مقابل توطئه‌های دشمنان قوی می‌شوند... سرچشمه قوت فرهنگی، از جمله همین سرچشمه فیاض نیروهای دفاع مقدس است... در فرهنگ هم مثل مسائل اقتصادی اگر تولید نکردیم، به واردات احتیاج پیدا می‌کنیم... الان واردات فرهنگی چه به صورت رسمی، چه به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند... بنده در این زمینه... به مسئولین هم گاهی هشدار می‌دهم.(همان)
در روایت جنگ اغراق نکنیم ما در این حملات دوران هشت ساله، حملات موفقی داشتیم، حملات ناموفقی داشتیم... انسان‌ها [هم] همه یک‌جور نیستند، بعضی‌ها از بین راه برمی‌گشتند، بعضی‌ها پشیمان می‌شدند، بعضی‌ها جلو نمی‌رفتند...این‌ها را هم بگوییم، اشکالی ندارد... هیچ لزومی ندارد مبالغه کنیم... یا جوری حرف بزنیم که گویی آن‌ها یک انسان‌های دیگری بودند... از همین جنس ماها بودند، منتها بهتر از ما راه را شناختند، بهتر از ما زندگی را فهمیدند، اقبال بیش‌تری داشتند، توسل بیش‌تری داشتند، خدای متعال هم به آن‌ها توجه بیش‌تری کرد و آن‌ها را از سرچشمه لطف و فضل خودش سیراب کرد.(همان)
نگذارید خاطرات دفاع مقدس فراموش شود ما بر همه سختی‌ها و بر همه چالش‌ها می‌توانیم مومنانه فایق بیاییم. این، نتیجه نگه‌داشت و پاسداشت خاطره‌ها است... خاطره این هشت سال دفاع مقدس را نگذارید فراموش بشود... این کتاب‌هایی که نوشته می‌شود مهم است، این‌ها ارزشمند است، صرفا یک کار هنری نیست. خوشبختانه کار هنری خوبی هم دارد انجام می‌گیرد. هم در نگارش و ادبیات، هم در سینما و این‌طور کارها... باید جلو برویم... این فیلمی که این آقا می‌سازد، این کتابی که آن آقا می‌نویسد، در واقع تزریق سیمان به این پایه‌هایی است که می‌خواهیم این‌ها را مستحکم و ماندگارتر کنیم. تقویت پایه‌های انقلاب است. تقویت پایه‌های پیشرفت کشور است. تقویت هویت ملی است. خیلی باارزش است.(خرداد۹۶)
خاطرات دفاع مقدس؛ ثروت ملی این خاطرات، یک ثروت ملی است. متعلق به آن شخص خاطره‌گو و راوی هم نیست، مال همه است. باید بگویند، باید بنویسند. البته معلوم است که از مبالغه و اغراق... باید به کلی صرف‌نظر کرد... باید شیوه‌های هنری را استخدام کنند برای بهتر بیان کردن آن. این‌ها حسنه است، این‌ها صدقه است. این کسانی که این کارها را می‌کنند، چه آن‌هایی که در کار نگارش و ادبیات و مانند این‌ها هستند، چه آن‌هایی که در کار فیلم و سینما و مانند این‌ها، بدانند این کاری که انجام می‌دهند یک حسنه است، یک انفاق بزرگ معنوی است. رزق این ملت را... این کشور را، شما دارید به آن‌ها می‌رسانید.(همان)
ابلاغ جهانی برای حذف شهید کسانی که برنامه‌ریزی می‌کنند برای کشورهای اسلامی و به آن‌ها ابلاغ می‌کنند... گفته‌اند مسئله جهاد و شهادت و مانند این‌ها را حذف کنید و آن‌ها هم قبول کردند و حذف کردند... همان انگیزه‌ها در داخل استمرار پیدا می‌کند... غفلت نباید کرد. جنگ را، دفاع مقدس را، شهادت را، جهاد را زنده نگه‌داریم. این خاطره‌ها را قدر بدانیم.(همان)
استفاده از هنر در روایت جنگ ما تا ۵۰ سال دیگر هم اگر درباره این هشت سال دفاع مقدس حرف بزنیم و کار کنیم و کارهای نو انجام بدهیم، زیاد نیست و گمان می‌کنم تا ۵۰ سال دیگر هم به آن انتها نرسیم. البته از شیوه‌های خوب و هنری باید استفاده کرد.(همان)
نتیجه تلاش‌ها باید دفاع مقدس و جهاد و شهادت زنده نگه‌داشته شوند تا نسل امروز به همان نسلی که اوج تاریخ دفاع مقدس را آفرید، ملحق شود... اکنون نیز همانند دهه ۶۰، جوانانی را می‌بینیم که با اشک و اصرار به دنبال حضور در عرصه دفاع از حرم هستند. انتقال روحیه و ارزش‌های دوران دفاع مقدس به نسل امروز، نتیجه تلاش‌ها و زحمات مجموعه‌هایی است که برای انتقال خاطرات آن دوران فعالیت کردند.(همان)
