گرگان؛ ۵ آذر ۵۷

بعد از قیام مردم قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ در اعتراض به چاپ مقاله توهین‌آمیز علیه امام خمینی(ره) در روزنامه اطلاعات و شهادت تعدادی از قیام‌کنندگان، سلسله اعتراضاتی در کل کشور شکل گرفت. قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ مردم تبریز به مناسبت چهلم شهدای قم، قیام مردم یزد در ۱۰ فروردین ۱۳۵۷ به مناسبت چهلم شهدای تبریز، واقعه ۱۷ شهریور و شهادت تهرانی‌ها در میدان ژاله، قیام مردم کرمان در ۲۴ مهر به مناسبت چهلم شهدای تهران و... از جمله این اعتراض‌ها بود. یکی از قیام‌هایی که کم‌تر به آن پرداخته شده، قیام مردم استان گلستان در شهر گرکان در پنجم آذر ۱۳۵۷ است. قیامی که در مطلب زیر به چرایی و چگونگی آن پرداخته‌ایم.

علت قیام مردم گرگان

در ۲۹ آبان ۵۷، چند مامور ساواک در یکی از صحن‌های حرم امام رضا(ع) مشغول جاسوسی و شناسایی مبارزان بودند. مردم انقلابی مشهد و زایران امام هشتم(ع) آن چند نفر را شناسایی کرده و اقدام به محاصره آن‌ها در محوطه صحن می‌کنند ولی یکی از ساواکی‌ها با درآوردن اسلحه و شلیک تیر هوایی می‌تواند فرار کند و گزارش این اتفاق را به نیروهای ارتشی بدهد. کمی بعد، ماموران مسلح به صحن حرم وارد شده و برای آزاد کردن این چند ساواکی، به زد و خورد با مردم می‌پردازند. بعد از مقاومت مردم، عمال شاه با تانک وارد صحن می‌شوند و در پی تیراندازی، دو نفر را به شهادت می‌رسانند. چند گلوله هم به رواق توحیدخانه و به دیوار حرم اصابت می‌کند و بر اثر ازدحام جمعیت نیز عده‌ای مجروح می‌شوند.

با پایان یافتن درگیری، مردم در حرم رضوی و بیوت علما به ویژه بیت آیت‌الله سیدعبدالهادی شیرازی تجمع کرده و به عزاداری پرداختند. خبر این اتفاق در تاریخ سوم آذر ۵۷ در نوفل‌لوشاتو به امام خمینی(ره) رسید. ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود، به مناسبت این فاجعه، روز پنجم آذر را عزای عمومی اعلام کردند.

مردم مسلمان استان گلستان و به‌ویژه گرگانی‌ها که از حمله ماموران رژیم به حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) بسیار متاسف بودند، با شنیدن پیام امام تصمیم گرفتند تظاهراتی به این مناسبت بر پا کنند. به این شکل، روحانیان و در راس آن‌ها مرحوم آيت‌الله حبيب‌الله طاهري‌گرگانی و آيت‌الله سيدكاظم نورمفيدي با همراهی مردم مبارز در مساجد شهر گرگان اعلام کردند که امام خمینی روز یکشنبه پنجم آذر را به مناسبت واقعه دلخراش مشهد عزای عمومی اعلام کرده‌اند و مردم در این روز در گرگان تجمع خواهند داشت. این خبر دهان به دهان به گوش امت مسلمان در شهرها و روستاهای اطراف گرگان رسید.

قبر امام هشتم گلوله‌باران شده/ روز و شب شیعیان، شام غریبان شده

صبح روز پنجم آذر، مردم گرگان و روستاهای منطقه و حتی شهرهای اطراف مثل کردکوی، بندرگز، فاضل‌آباد و علی‌آباد‌کتول در جوار مرقد مطهر امامزاده عبدالله از فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر(ع) و دور فلکه امامزاده(شهدای فعلی) تجمع کردند. لحظه به لحظه بر جمعیت معترضان اضافه می‌شد، به‌طوری که به استناد گزارش شهربانی آن زمان گرگان، جمعیت تظاهرات‌کننده به ۳۰ هزار نفر می‌رسیده است. مردم صلوات می‌فرستادند و فریاد الله‌اکبر سر می‌دادند، اما مهم‌ترین شعارهای آن روز «مرگ بر شاه، درود برخمینی و قبر امام هشتم گلوله باران شده/ روز و شب شیعیان، شام‌غریبان شده» بود. ماموران شاه که جمعیت اعتراض‌کننده را رو به فزونی می‌‌دیدند، به سوی مردم حمله کردند. اندکی بعد، صدای شلیک گلوله و فریاد و ضجه مردم به هم آمیخت.

در کم‌تر از ۱۵ دقیقه تعدادی از مردم به شهادت رسیدند و بیش از صد نفر زخمی شدند. حالِ برخی از مجروحان بسیار وخیم بود و باید سریع به بیمارستان رسانده می‌شدند، اما ماموران از تردد آمبولانس‌ها ممانعت ‌می‌كردند. آن‌ها از حمله به داروخانه و بيمارستان‌ها هم دريغ نكردند.

ستارگان درخشان قیام ۵ آذر

ماموران شاه در طول ساعت‌های بعد به تعقیب مجروحان واقعه پرداختند و توانستند برخی از آ‌ن‌ها را در حالی که تیر خورده و ناتوان بودند دستگیر کرده و مستقیم به زندان ببرند. به علت ممانعت ماموران برای رساندن مجروحان به بیمارستان‌ها، چند تن از آن‌ها در روز بعد و بر اثر خونریزی زیاد به شهادت رسیدند.

در جریان قیام پنجم آذر ۵۷ گرگان، ۱۴ مسلمان انقلابی به شهادت رسیدند که اسامی آن‌ها به این شرح است:

حسین(چنگیز) امیرلطیفی، صدیقه پروانه، سیداسماعیل حسینی، عباس خالداران، احمد سبطی، حجت‌الله عباسی، ابوالقاسم(جعفر) علاءالدین، نرگس قصابان، غلامحسین محبی‌راد، حسین مقصودلو، سیدنظام‌الدین نبوی، حسینعلی نصیری، فرامرز ویزواری و ابوالحسن هادی.

فردای قیام، از ورود مردم به امام‌زاده عبدالله(ع) جلوگیری ‌شد. ماموران شاه جو خفقان شدیدی در سطح شهر حاکم کرده بودند. صدای شلیک هوایی هنوز از جاهای مختلف شهر به گوش می‌رسید و باعث ترس مردم می‌شد. البته در مقابل، روحانیان انقلابی استان هم در مدرسه علمیه امام صادق(ع) تجمع کرده بودند و خواستار تشییع شهدای دیروز بودند.

اعتراض و پافشاری روحانیان و مردم انقلابی گرگان بالاخره ثمر داد. عصر آن روز با وجود وضعیت خفقان‌آور شهر و حضور نیروهای مسلح شاه در اطراف امامزاده، آیت‌الله طاهری‌گرگانی به همراه عده‌ای از مردم توانستند وارد امامزاده شده و بعد از اقامه نماز بر پیکر مطهر تعدادی از شهدا، اقدام به دفن آن‌ها ‌کنند. عمده شهدای این واقعه در جوار امامزاده عبدالله(ع) جایی که امروز گلزار شهدای شهرستان گرگان است به خاک سپرده شده‌اند.

نویسنده: انوشه میرمرعشی