آیا جوانان امروز همچنان به الگوهای ایثار و فداکاری نیازمندند؟
آیا شما هم نگران تغییر سبک زندگی جوانان و نوجوانان‌مان هستید؟ دلیل تغییرات ذائقه‌شان چیست؟ با یک کنکاش مختصر می‌بینیم که در دهه اخیر، به‌واسطه زمان‌ زیادی که جوانان در فضای مجازی سپری می‌کنند، ارزش‌ها و علایق‌شان درحال تغییر است. ما هم آن‌طور که باید‌وشاید برای تربیت‌شان مدلی متناسب ارائه نداده‌ایم. با آن‌که قهرمانان و پهلوانان زیادی در تاریخ ایران افتخارآفرینی کردند، ولی آن‌ها را به‌طور شایسته به نسل جدید معرفی نکرده‌ایم. جوان امروز از شهید صیادشیرازی و شهید همت جز نام بزرگراه شمال به جنوب و شرق به غرب چیزی در ذهن ندارد. صدالبته که وقتی ما برای‌شان برنامه‌ریزی نکنیم کره‌ای‌ها و آمریکایی‌ها قد علم می‌کنند و تا چشم بر هم زنیم با تغییر ۱۸۰درجه‌ای گرایشات نوجوانان و جوانان و شکاف بین‌نسلی عمیق روبه‌رو می‌شویم و اگر ما برنامه تربیتی نداشته باشیم آن‌ها مشتاقانه نسل جدیدمان را در آغوش می‌کشند و دایه عزیزتر از مادر می‌شوند. البته در این بین رویش‌ها و قهرمان‌های دهه هفتادی و هشتادی کم نداشته‌ایم و جوانان مدافع‌حرم شاهدی بر این مدعا هستند.
از لیبرالیسم تا شهادت؛ کدام مسیر؟
الگوی تربیت غیردینی و لیبرال با زرق‌وبرق رسانه و بازار بازی و سرگرمی به دنبال تغییر نرم ارزش‌ها و آرمان‌های فرزندان‌مان می‌باشد و در یک روند آرام و پیوسته پیش می‌رود و نفوذ حداکثری را در اندیشه و جان جوانان ما ایجاد کرده و خواهد کرد. در تربیت لیبرال بیشتر به آزادی فردی و انتخاب شخص تاکید می‌شود، تاکید بیش‌ازحد بر فرد‌گرایی، عدم ارائه الگوی مناسب برای رفتار و اخلاق، خطر انحراف به‌سمت نسبی‌گرایی اخلاقی و مبهم‌شدن مرزهای اخلاقی دارد و اهمیت معنویات در این مدل بسیار تقلیل پیدا می‌کند و موجب تزلزل هویت دینی جوانان و حتی بی‌هدف جلوه‌کردن زندگی می‌شود.

فراموشی ایثار و شهادت؛ زنگ خطر برای آینده کشور
معاندین جمهوری اسلامی ایران در تلاش هستند برای آن‌که از دژ مردم گذر کنند، تربیت لیبرال را در کشور نهادینه کنند و با شعارهای جذابی مثل پرورش تفکر انتقادی و رشد خلاقیت، مسئولیت‌پذیری و انگیزه جهاد را از ملت ایران بگیرند، ولی هرگز نمی‌توانند به هدف‌شان برسند؛ چون ما تربیت مبتنی‎‌بر ایثار و شهادت داریم. در دنیای صنعتی و زندگی ماشین‌وار، تربیت مبتنی‌بر ایثار و شهادت است که موجب تفکری فراتر از موضوعات روز، بازگشت به فطرت و خویشتن خویش می‌شود و قصاوت قلب را به نرمی و لطافت مبدل می‌کند. علاوه‌بر الگوگرفتن، ارتباط روحی با شهدا، برای نسل جوان آرامش‌بخش و معرفت‌زاست. چنین نیست که انسان همیشه معارف خود را از کتاب و کلاس بیاموزد، آموزگارانی در جهان هستند که از انسان‌هایی که به‌سوی حقایق توجه دارند دستگیری می‌کنند و به‌صورت قلبی و شهودی آن‌ها را هدایت می‌کنند و انگیزه‌های درونی جوانان را در جهت مثبت فعال می‌کند. تربیت مبتنی‌بر ایثار و شهادت و الگوگیری از شهدا راهکاری مناسب برای مقابله با نفوذ فرهنگی دشمنان و حفظ ارزش‌های اسلامی در جامعه است.
تحقیقات نشان می‌دهد که میزان توجه به مفاهیم ایثار و شهادت در کتب درسی و برنامه‌های آموزشی به اندازه کافی نیست. این درحالی است که این مفاهیم، به‌عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از هویت تاریخی و فرهنگی ایران، نقش بسزایی در شکل‌گیری شخصیت فردی و اجتماعی افراد ایفا می‌کنند. عوامل متعددی ازجمله تغییرات سریع سبک زندگی، تاثیر رسانه‌های دیجیتال، تاثیر سیاست‌گذاری‌های بین‌المللی در کاهش توجه به این مفاهیم موثر بوده است. برخی معلمین، اساتید و مدیران آموزش‌و‌پرورش تحت‌تاثیر آموزه‌ها و تهاجم فکری و فرهنگی غرب اعتقادی به اثرگذاری برنامه‌های درسی پیدا و پنهان مبتنی‌بر ایثار و شهادت ندارند. حتی تصور می‌کنند مقوله شهید و شهادت برای دنیای پس از مرگ است یا در مقابل زندگی است و باعث خشونت، تلخی و اثرات سو در تعلیم و تربیت می‌شود و با آن مخالفت و گاهی مقابله می‌کنند. و در مقاطعی برنامه‌های فرهنگی با این مضامین را محدود کرده‌اند، فراموشی تدریجی ارزش‌های ایثار و شهادت در نسل جوان، زنگ خطری برای آینده کشور است. احیای این مفاهیم در نظام آموزشی و ترویج آن در جامعه، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همه‌جانبه است.
یک نظام تربیتی، معلم، برنامه درسی، محیط یادگیری مطلوب می‌خواهد. شهید و شهادت مقوله‌ای است که می‌تواند در همه ابعاد نظام تربیتی به‌عنوان یک عامل شتاب‌دهنده عمل کند. حضور نخبگان متعدد در میدان‌های جهاد و فداکاری بدون چشمداشت می‌تواند الگویی ملموس برای نوجوانان و جوانان باشد. شخصی‌سازی مفاهیم ایثار و شهادت برای افراد و معرفی قهرمانی حقیقی از کشور و شهر و روستا، خودش روح امید و حرکت را در او زنده خواهد کرد؛ شنیدن و تفکر در مورد زندگی جوانی که دکترای خود را از دانشگاه برکلی کالیفرنیا گرفته و در سازمان ناسا استخدام شده است؛ اما زندگی مرفه خود را رها می‌کند به لبنان می‌رود و بعد فرمانده جنگ‌های نامنظم در جنگ تحمیلی ایران می‌شود، همان فردی که سال سوم دانشجویی با رای‌گیری، محبوب‌ترین چهره دانشجویی دانشکده فنی انتخاب شده است.
ملتی که آرزوی شهادت دارد، شکست نمی‌خورد یا به فرموده رهبر انقلاب «این‌که امام بزرگوار فرمود ملتی که شهادت دارد اسارت ندارد. وقتی شما به فداشدن در راه خدا به‌صورت یک موفقیت بزرگ نگاه کردید، به‌‍‌‌سمت خطر‌، به‌خاطر شهادت، ‌بی‌محابا حرکت کردید، هیچ نیرویی در دنیا نیست که بتواند در مقابل شما ایستادگی کند.» (بیانات رهبر انقلاب در دیدار جمعی از خانواده‌های شهدا، ۱۳۹۷/۹/۲۱)
جوانانی که به سالار شهیدان عشق می‌ورزند و روحیه شهادت‌طلبی دارند، به‌‌راحتی اسیر تبلیغات ناامیدکننده دشمن نمی‌شوند و نسبت‌به خودشان، خانواده و جامعه مسئولیت‌پذیر هستند.

فتح‌الفتوح انقلاب؛ تربیت نسل جوان
با نگاهی به تاریخچه تعلیم و تربیت ایران، درمیابیم که از ایران باستان تا کنون، ایرانیان در هیچ دوره‌ای هویت دینی‌شان را کنار نگذاشته‌اند و ممکن است دچار فراز‌وفرودهایی شده باشند؛ ولی همچنان پس‌زمینه دین با تربیت خانواده گره خورده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و به‌ویژه هشت سال دفاع‌مقدس این پیوند محکم‌تر شده است.
با پیروزی انقلاب اسلامی، فتح‌الفتوحی در تربیت جوانان اتفاق افتاد. سخنان ارزشمند مقام معظم رهبری گواهی بر این موضوع‌ است. «امام بزرگوار ما در یک حادثه مهم جنگی‌ که خیلی از شماها آن‌وقت شاید متولد هم نشده بودید، ‌در قضیه یکی از عملیات که پیروزی‌ به دست رزمندگان آمده بود، یک پیامی دادند. در آن پیام این نکته وجود داشت که فتح‌الفتوح انقلاب اسلامی، تربیت این جوان‌هاست. همه توقع داشتند که امام بگوید این پیروزی‌ که شما به دست آوردید، فتح‌الفتوح است، از آن پیروزی ستایش کند. امام نه از رزمندگان تشکر کردند؛ اما گفتند فتح‌الفتوح انقلاب ما تربیت این جوان‌هاست که در آن شرایط دشواری که همه‌ دنیا در مقابل ما با چهره‌ دژم و سلاحِ آماده‌ شلیک ایستاده بودند، این‌ها توانستند یک چنین پیروزی بزرگی را به ‌دست آورند؛ عملیات طریق‌القدس بود. من همین را تکرار می‌کنم؛ فتح‌الفتوح انقلاب اسلامی این‌هاست. پیشرفت واقعی این است که جوان‌های ما، نخبگان ما نسبت‌به آینده احساس مسئولیت کنند، برای خودشان دیدگاه تعریف کنند، برای کشور آینده‌ای را تصویر کنند و مجسم کنند و احساس کنند و این احساس را اظهار کنند که آماده‌اند برای رسیدن به این آینده تلاش کنند.» (بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در ششمین همایش ملی نخبگان جوان ۱۳۹۱۹/۷/۱۲)

نهادینه‌شدن فرهنگ شهادت؛ کلید تربیت انسان‌های مسئول و متعهد
جوانانی که با فرهنگ شهادت آشنایی دارند، نسبت‌به مسائل اجتماعی حساس‌تر هستند، روحیه مسئولیت‌پذیری بیشتری دارند و در برابر مشکلات و سختی‌ها صبورترند. همچنین این دانش‌آموزان به کشور و ملت خود عشق و علاقه بیشتری دارند و برای پیشرفت و آبادانی آن تلاش می‌کنند. آن‌ها می‌آموزند که با همکاری و همدلی می‌توانند مشکلات را حل کنند. تحت‌تاثیر فرهنگ شهادت، یاد می‌گیرند که برای رسیدن به اهداف بزرگ باید با دل‌بخواهی‌های‌شان مبارزه کنند و از منافع خود بگذرند. فرزندان ایران با الگوگیری از شهدا، به این باور می‌رسند که زندگی صرفا برای لذت‌ بردن نیست، بلکه فرصتی است برای خدمت به جامعه و کشور و با الگوی عملی از زندگانی شهید سلیمانی، شهید طهرانی‌مقدم، شهید همدانی و دیگر شهدای هم‌عصر خود باصلابت و خستگی‌ناپذیر به‌سوی اهداف بزرگ حرکت می‌کنند.
پیشنهادات عملی برای رونق فرهنگ جهاد و شهادت
۱-روایتگری با زبان ساده و جذاب؛ داستان‌های زندگی شهدا را برای دانش‌آموزان روایت کنید. این داستان‌ها می‌توانند الهام‌بخش و انگیزه‌بخش باشند.
۲-برگزاری مسابقه کتاب‌خوانی با محوریت آثار شهدا
۳-برگزاری جشنواره‌های فرهنگی‌هنری با محوریت ایثار و فداکاری
۴-برگزاری اردوی راهیان نور دانشجویی و دانش‌آموزی
۵-بازدید از موزه‌ها و یادمان‌های شهدا
۶-برگزاری تربیون آزاد با محوریت ایثار و اسطوره‌های جهاد و شهادت
۷-تشکیل گروه‌های جهادی و خدمت‌رسانی
۸-بومی‌سازی مفاهیم ایثار و شهادت با توجه به فرهنگ و جهان‌زیست افراد
۹-استفاده از ظرفیت هنر، رسانه و فضای مجازی

استفاده از فناوری‌های نوین
۱-توسعه بازی‌های رایانه‌ای
تولید بازی‌های رایانه‌ای با کیفیت بالا و جذاب با محوریت دفاع‌‌مقدس که بتواند مخاطبان جوان را به خود جذب کند.
۲-ایجاد برنامه‌های کاربردی برای گوشی‌های همراه
طراحی برنامه‌‌هایی برای معرفی شهدا، روایتگری خاطرات دفاع‌‌مقدس و ارائه محتواهای آموزشی در این زمینه.
۳-استفاده از واقعیت مجازی و افزوده
ایجاد تجربه‌های واقعیت مجازی و افزوده برای بازدید از مناطق عملیاتی و درک بهتر فضای جنگ.

نتیجه‌گیری
فرهنگ ایثار و شهادت نقش مهمی در شکل‌گیری تمدن اسلامی دارد. این دو مقوله به افراد می‌آموزد که برای رسیدن به آزادی، عدالت و پیشرفت جامعه باید از خودگذشتی و فداکاری کنند. ایثار و شهادت نیرو محرکه ‌پیشرفت کشور است. با تربیت مبتنی‌بر ایثار و شهادت و شکست‌ناپذیر شدن روحیه افراد، جوانان تلاش می‌کنند تا تمدن را به‌سوی تعالی هدایت کنند و در برابر ظلم و استبداد ایستادگی کنند.
با معرفی الگوها و شهدای شاخص، استفاده از رویکردهای نو و خلاقانه، فرهنگ‌سازی مقوله شهید و شهادت در تعلیم و تربیت و متناسب با چالش‌های تمدن نوین اسلامی می‌توان ادبیات ایثار و شهادت را در جامعه نهادینه کرد.
ترویج فرهنگ ایثار و شهادت، یک فرایند مستمر و نیازمند تلاش همه‌جانبه است. با توجه به تغییرات سریع جامعه و ظهور فناوری‌های جدید، باید به‌طور مداوم روش‌های ترویج این فرهنگ را بازنگری و به‌‌روزرسانی کنیم.

نویسنده: طیبه اکبری‌پویانی