با پایان یافتن جنگ ِنظامی علیه ملت ایران، باید باور کنیم که تهاجمات دشمن پایان نیافته بلکه در ابعاد مختلف شدت و دقت یافته است. در واقع ما هم‌اکنون نیز در حال جنگ تمام‌عیار با دشمنان خویشیم. جنگ اقتصادی، فرهنگی، سایبری و زیستی در بستری از تحریم‌های همه‌جانبه، اکنون نیز در حال انجام است و ما ناگزیریم برای مصونیت‌یابیِ کشور و ملت ِخویش، پدافندی هوشمندانه، علمی و مستمر را در برابر این‌گونه تهدیدها طراحی و اجرا کنیم.
«دفاع غيرعامل» در واقع مجموعه تمهيدات و اقداماتی است که با استفاده از ابزار، شرايط و حتی‌المقدور بدون نياز به نيروی انسانی و به صورت خوداتکا صورت می‌گيرد. چنين اقداماتی از يک‌سو توان دفاعی کشور را در زمان بحران افزايش داده و از سوی ديگر پيامدهای بحران را کاهش می‌دهد و امکان بازسازی مناطق آسيب‌ديده را با کم‌ترين هزينه فراهم می‌سازد. از آن‌جا که طرح‌های پدافند غيرعامل، قبل از انجام تهاجم و در زمان صلح تهيه و اجرا می‌شوند، ضروری است اين قبيل تمهيدها در متن طراحی‌ها لحاظ شوند. به‌کارگيری اصول پدافند غيرعامل علاوه بر کاهش شديد هزينه‌ها، کارآيیِ طرح‌های دفاعی را در زمان تهاجم دشمن بسيار افزايش خواهند داد.
پدافند غيرعامل به معنای کاهش آسيب‌پذيری در هنگام بحران، بدون استفاده از اقدامات نظامی و صرفا با بهره‌گيری از فعاليت‌های غيرنظامی، فنی و مديريتی است. اقدامات پدافند غيرعامل شامل پوشش، پراکندگی، جابه‌جايی، فريب، مکان‌يابی، اعلام خبر، قابليت بقا، استحکامات، استتار، اختفا، ماکت فريبنده و سازه‌های امن و... است
. به دلیل وجود تهدیدهای مختلف، توجه به اصول پدافندی و فعال شدن پدافند غیرعامل در تمام زمینه‌ها، از اصول اصلی مدیریت جامعه است. در این مورد تمام نهادها، سازمان‌ها، صنايع و حتی ملت باید نقش‌آفرینی کنند. در صورت عدم آمادگی برای تقابل با انواع تهدیدها آسیب‌پذیری، حتمی و در بعضی مواقع جبران‌ناپذیر خواهد بود. در حقیقت میزان پایداری و نا‌پایداری کشور به قدرت تقابل ما با انواع تهدیدها رابطه مستقیم دارد.
تهدیدها طبیعی یا غیر طبیعی و ساخته دست انسان‌ها هستند. نزدیک به ۵۰ تهدید طبیعی شناخته شده در دنیا وجود دارد. تهدیدهای طبیعی ریشه‌ای ثابت و یا با تغییرات بسیار کم و در حد صفر دارند مثل زلزله. این‌گونه تهدیدها را که عمدتا موضوع فعالیت سازمان ِمدیریت بحران کشور است، می‌توان با استفاده از دانش و تجربه، پیش‌بینی و مدیریت کرد، اما موضوع پدافند غیرعامل، تهدیدهای انسان‌ساخت و یا طراحی شده از سوی دشمن است. تهدید انسان‌ساخت می‌تواند در قالب فرد، گروه و یا یک رژیم تعریف شود و عمدتا دانش‌محور، تکنولوژی‌محور و صنعت‌محور است.
به دلیل این که انسان دارای فکر، انگیزه، اراده و حب و بغض است تهدیدهای انسان‌ساخت، مفهومی پویا، علمی و دینامیک دارند. به همین دلیل در این نوع تهدیدها دشمنی، اراده، استراتژی، تاکتیک، ساختار و فرماندهی نیز وجود خواهد داشت. دقیقا به همین خاطر است که در هنگام مقابله با این نوع تهدیدها با موضوع علوم انسانی و مباحث تخصصی و فنی روبه‌رو هستیم. این تهدیدها قابل تغییر بوده و بر اساس شرایط زمانی و مکانی ماهیت و تاکتیک خاص به خود می‌گیرند پس مقابله با آن‌ها بایستی علمی، تخصصی و متناسب با نوع تهدید، طراحی و اجرا شود و متناسب با هر تهدید، سلاحِ تخصصی و اختصاصی آن، طراحی و مورد استفاده گیرد.
انواع تهدیدهای انسان‌ساخت پدافند غیرعامل به‌طور کلی مجموعه طرح‌ها و اقداماتی است که نحوه اداره مردم در شرایط جنگ، ارتقای آستانه تحمل ملی در برابر تهدیدهای زیستی، فرهنگی، سایبری، نظامی و آماده‌سازی مردم و کشور برای دفاع را شامل می‌شود و هدف آن استمرار فعالیت‌های زیربنایی، تامین نیازهای حیاتی، تداوم خدمات‌رسانی عمومی و تسهیل اداره کشور در شرایط تهدید و تجاوز خارجی و حفظ بنیه دفاعی و کاهش آسیب‌پذیری کشور است. این نوع دفاع، پایدارترین و ارزان‌ترین روش دفاعی، مناسب‌ترین راهکار افزایش آستانه مقاومت ملی، پشتوانه اقتدار ملی، یکی از ابزارهای بازدارندگی، بهترین و مناسب‌ترین شیوه کاهش آسیب‌پذیری، صلح‌آمیزترین روش دفاع و فطری‌ترین عنصر دفاعی در برابر تهاجم‌ها است. کشوری که بتواند پدافند غیرعامل را به عنوان یک راهکار اصلی برگزیند، ضمن تقلیلِ روند تهدیدها، به شرایط مناسبی از نظر کاهش آسیب‌پذیری دست خواهد یافت. از این جهت، پدافند غیرعامل باید در اولویت تلاش‌های علمی و پژوهشی قرار گرفته و در همه سطوح مدیریتی، مهندسی و فنی توسعه یابد.
با توجه به نوع تهدیدهای انسان‌ساخت، هشت رویکرد در پدافند غیرعامل به شرح زیر تعریف می‌شود:
۱.
پدافند غیرعامل عمومی: مقاوم‌سازی در برابر تهدیدهای نظامی
۲. پدافند سایبری: پدافند علیه تهدیدهای واحدهای سایبری دشمنان خارجی و عوامل داخلی
۳. پدافند زیستی: پدافند علیه تهدیدات در شش حوزه انسان، دام، غذا، آب آشامیدنی، محیط زیست و کشاورزی
۴. پدافند پرتویی: پدافند در راستای حفاظت از مردم در برابر هر نوع حادثه هسته‌ای
۵. پدافند شیمیایی: توجه مهندسی به زیرساختهای شیمیایی کشور برای کنترل و به حداقل رساندن آسیب‌های احتمالی
۶. پدافند کالبدی یا فنی: حذف اثر تهدید بر کالبد کشور و یا به تعبیر دیگر، از بین بردن تهدیدهایی که متوجه زیرساختهای کشور است
۷. پدافند اقتصادی: مجموعه‌ای از اقدامات اقتصادی برای رسیدن به پایداری اقتصادی
۸. پدافند مردم‌محور: صیانت، اداره، اسکان، امنیت و تامین نیازهای مردم در برابر حوادث مختلف مخصوصا جنگ
نقش آمادگی و ایمنی از جهات مختلف در همه جوامع دارای اهمیت است و دولت‌ها به این موضوع با نگاه ویژه‌ای می‌نگرند. در اهمیت پدافند غیرعامل همین بس که مقام معظم رهبری بارها به این موضوع تاکید و سفارش کرده‌اند. ایشان در یکی از سخنان خود پیرامون اهمیت پدافند غیرعامل در کشور این‌چنین می‌فرمایند: «تاکید می‌کنم که باید تدابیر کارساز در باب پدافند غیرعامل را عملی کنید و کشور باید بتواند اراده تعرض دیگران را خنثی کند. یعنی از تحقق تهدید پیشگیری شود.» در بیانی دیگر نیز در تاکید بر مصون‌سازی جامعه از تاثیر هرگونه تهدید می‌فرمایند: «باید کاری کنیم مصونیت در خودمان به وجود بیاوریم. این با پدافند غیرعامل تحقق پیدا می‌کند.» هم‌چنین در مورد لزوم استمرار حرکت پدافندی در جامعه این‌گونه می‌فرمایند: «تا این دشمن وجود دارد، تهدید هست و تا تهدید هست، فکر و آمادگی دفاعی باید باشد.»
نکته مهم در این راستا این است که روند آمادگی و ایمنی کشورها، اعم از ملت و سرمایه‌های آن به‌گونه‌ای در جامعه نهادینه شود که در صورت مواجهه با هر پدیده طبیعی و غیرطبیعی و حتی تهاجم دشمنان، کم‌ترین آسیب به حوزه‌های مورد تهدید وارد شود. به همین دلیل، دانش پدافند غیرعامل امروز یکی از دانش‌های روز است. با توجه به اهمیت این موضوع در ایران اسلامی و نظر به تنوع و تکثر تهدیدهای فعلی و پیش رو، اقدامات بسیار مناسبی در کشور صورت گرفته که در قسمت‌های بعدی به صورت مشروح و مستند به آن پرداخته خواهد شد.
ادامه دارد
نویسنده: فتح‌الله نادعلی
ایران در طول تاریخ و به‌خصوص پس از پیروزی انقلاب اسلامی همیشه مورد تهدیدهای جدی از سوی دشمنان واقع شده و از این به بعد نیز عوامل تهدیدکننده، کشور و ملت ما را به حال خود رها نخواهند کرد. موقعیت جغرافیایی ایران در جهان، منطقه و خاور‌میانه و هم‌چنین داشتن ذخایر ارزشمند، وجودِ شاهرگ حیاتی جهان یعنی خلیج فارس و نیز ارزش‌های حاکم بر ایران اسلامی، کشور ما را به عنوان یک کشور قدرتمند، صاحب نفوذ و تاثیر‌گذار مطرح کرده است. اصول حاکم بر این سرزمین در حوزه استکبارستیزی و عزت‌مندیِ بر گرفته از اسلام و تاریخ سراسر افتخار این سرزمین، باعث شده کشور و مردم همیشه در معرض تهاجم‌ها و تهدیدهای مختلف قرار داشته باشند. تاریخ ۴۰ ساله جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که آفندها علیه ایران، با جنگ تحمیلی هشت ساله شدت و تکامل یافت و در کنار آن، عملیات تروریستی نیز به عنوان مکمل این حرکت استکباری تمام منابع انسانی، مادی و زیرساختهای حیاتی این مرز و بوم را مورد هجمه قرار داد. هدف این حملات از بین بردن نظام و در صورت عدم موفقیت، مهار انقلاب در ثمردهی و غنتیجه‌بخشی بوده و هست. این حملات با تحریم، ترور، ایجاد ناامنی و جنگ شروع و تداوم یافت ولی پس از عدم موفقیت آنان در شکست جمهوری اسلامی، با تغییر تاکتیک و روی آوردن به انواع حملات نرم، هم‌چنان ادامه دارد. حملات و به تعبیری تهاجم یا شبیخون‌های نرم دارای تنوع و تکثر خاصی هستند و هدف آن‌ها عمدتا خارج کردن مردم از مدار حمایتی کشور و نظام‌شان است.
