وقتی اسراییل روی بلندی‌ها جولان می‌دهد!

اشاره: شاید این روزها، به‌ویژه بعداز سقوط دولت بشار اسد در سوریه و وضعیت ناآرام و نامعلوم این کشور، نام بلندی‌های جولان را زیاد شنیده باشید. منطقه‌ای که سال‌هاست از تیررس چشم پرطمع رژیم صهیونیستی دور نمانده و هربار با بهانه‌ای به‌دنبال تسلط کامل روی تمام گستره آن منطقه است و این‌بار هم با حکمرانی گروه‌های تروریستی در سوریه هدف خود را دنبال می‌کند. اما بلندی‌های جولان کجاست و کدام ویژگی‌اش دست‌یابی به آن را برای رژیمی مثل اسراییل حیاتی می‌کند؟ در این مطلب به این پرسش پاسخ خواهیم داد.

‌جَوْلان، جُولان‌ یا بلندی‌های‌ جولان‌، از مناطق‌ مهم‌ خاورمیانه‌، واقع‌ در جنوب‌‌غربی‌ سوریه‌، جزء استان‌ قُنَیطرَه‌ می‌باشد. جولان‌ فلات‌ نسبتا مرتفعی‌ به‌‌مساحت‌ تقریبی‌ ۱۲۷۶کیلومترمربع‌ است‌ که با سوریه، لبنان، فلسطین و اردن مرز مشترک دارد. از منظر جغرافیایی مساحت بلندی‌های جولان بالغ بر یک درصد از مساحت سوریه است و به ۱۸۶۰کیلومترمربع می‌رسد. مساحت کل جولان 581هزار کیلومتر است که تا سال۱۹۶۷ بخشی از سوریه بود؛ اما اسراییل در ژوئن سال۱۹۶۷یعنی آذرماه سال۱۳۴۶و در اثنای جنگ شش‌روزه^۱ حدود۲/۶۷درصد از مساحت بلندی‌های جولان سوریه را اشغال کرد؛ به‌این‌معناکه ۱۲۵۰کیلومترمربع از این منطقه را به تصرف در آورد. اسراییل در سال۱۹۸۲ این مناطق را به‌طور یک‌جانبه به‌عنوان بخشی از خاک خود اعلام کرد که البته این پیوست، توسط اکثر کشورها به رسمیت شناخته نشد و هیچ‌گاه مورد تایید سازمان ملل متحد نیز قرار نگرفت.
سوریه یک بار در جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی در سال۱۹۷۳ تلاش کرد تا جولان را پس بگیرد، ولی ناکام ماند؛ در سال۱۹۷۴ اما، یک قرارداد متارکه جنگ بین سوریه و اسراییل امضا شد که به‌عنوان «توافق جداکننده نیروها» نیز شناخته می‌شود. در این توافق، رژیم صهیونیستی و سوریه موظف شدند که نیرو‌های نظامی خود را از مناطق مرزی عقب بکشند و منطقه‌ای بی‌طرف به‌نام «منطقه کاهش تنش» ایجاد کنند. هدف این توافق کاهش تنش‌ها و جلوگیری از بروز جنگ جدید در مرز‌های فلسطین و سوریه بود. این توافق به‌ویژه ازسوی سازمان ملل نظارت شد تا از بازگشت درگیری‌ها جلوگیری کند؛ ولی با وجود این توافق، سیاست‌های رژیم صهیونیستی همچنان بر گسترش سرزمین و دستیابی به اهداف راهبردی خود در این منطقه متمرکز بود.
دونالد ترامپ در دور اول ریاست جمهوری خود در سال۲۰۱۹ به‌طور رسمی از حاکمیت اسراییل بر جولان حمایت کرد. این تغییر چشم‌گیر، منعکس‌کننده تصمیم ترامپ در سال۲۰۱۷ برای به رسمیت شناختن بیت‌المقدس (اورشلیم) به‌عنوان پایتخت اسراییل و انتقال سفارت ایالات متحده به این شهر بود که اسراییل را خوشحال اما فلسطینی‌ها و رهبران عرب را خشمگین کرد.

چرا اسراییل جولان را می‌خواهد؟
جواب کوتاهی که اسراییل می‌دهد این است «به دلایل امنیتی.» اسراییل در طول یک دهه جنگ داخلی سوریه استدلال می‌آورد که نا‌آرامی‌های سوریه به‌خودی‌خود گواهی است که این فلات باید به‌عنوان حائلی بین شهرهای اسراییل و همسایه بی‌ثبات آن حفظ شود. همچنین دولت رژیم صهیونیستی ابراز نگرانی می‌کرد که ایران تلاش می‌کند حضور خود را در سوریه تقویت کند تا به اسراییل حمله کند. برای همین هم بود که اسراییل در سال‌های منتهی به سقوط اسد، بارها دارایی‌های نظامی مشکوک ایران در سوریه را بمباران می‌کرد؛ اما تمایل اسراییل به تصاحب جولان دلایل مهم دیگری دارد ازجمله این‌که:
۱. موقعیت جغرافیایی؛ بلندی‌های جولان در مرز شمالی اسراییل و سوریه قرار دارد و به‌دلیل وجود ارتفاعات متعدد، امکان نظارت بر تحرکات نظامی و فعالیت‌های دشمنان را فراهم می‌کند. این ارتفاعات به اسراییل اجازه می‌دهد تا بر مناطقی مانند دره حُولا^۲ و مناطق اطراف آن تسلط داشته باشد. کنترل این منطقه به‌عنوان یک نقطه مهم برای شناسایی و پیشگیری از تهدیدات نظامی از سوی سوریه و دیگر گروه‌های مسلح عمل می‌کند.
۲. منابع غنی آبی؛ منطقه جولان‌ سرچشمه منابع‌ آبی مناطق‌ مجاور در کشورهای‌ سوریه‌، فلسطین‌، اردن‌ و لبنان‌ است. بلندی‌های‌ جولان‌ از حیث‌ منابع‌ آب‌ سطحی‌ و زیرزمینی‌ بسیار غنی‌ است‌. رودخانه‌های این منطقه، به‌ویژه رودخانه یَرموک، برای کشاورزی و تامین آب شرب بسیار حیاتی هستند. با توجه به کمبود آب در خاورمیانه، تسلط بر منابع آب در بلندی‌های جولان برای امنیت غذایی و اقتصادی اسراییل ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. بلندی‌های جولان همچنین به‌دلیل خاک حاصل‌خیز و شرایط آب و هوایی مناسب، منطقه‌ای ایده‌آل برای کشاورزی محسوب می‌شود. اسراییل نیز در این منطقه به تولید محصولات کشاورزی و توسعه صنایع غذایی خود پرداخته است.
۳. امنیت ملی؛ یکی دیگر از ویژگی‌های ارتفاعات جولان، نزدیکی آن به پایتخت سوریه می‌باشد؛ دمشق حدود شصت کیلومتر با بلندی‌های جولان فاصله دارد و توپخانه سوریه بین سال‌های۱۹۴۸ تا ۱۹۶۷ از آن‌جا، شمال سرزمین‌های اشغالی را هدف قرار می‌داد. برای اسراییل، تسلط بر بلندی‌های جولان به معنای افزایش امنیت در مرزهای شمالی خود است. این منطقه به‌عنوان یک سپر دفاعی در برابر تهدیدهای خارجی عمل می‌کند. با توجه به تاریخچه درگیری‌ها و جنگ‌ها، تسلط بر این منطقه به اسراییل این امکان را می‌دهد که نسبت‌به حملات احتمالی ازسوی سوریه و دیگر کشورهای عربی جلوگیری کند. این منطقه به‌عنوان یک خط دفاعی برابر حملات زمینی و هوایی محسوب می‌شود و به اسراییل کمک می‌کند تا امنیت مرزهای خود را تقویت کند. اکنون و پس‌از سقوط رژیم اسد و چشم‌انداز مبهم سوریه، اسراییل می‌خواهد با استفاده از وضعیت موجود، منطقه‌ای امن برای خود ایجاد کند.
۴. مسائل سیاسی داخلی و خارجی؛ بلندی‌های جولان همچنین به‌عنوان یک موضوع کلیدی در مذاکرات صلح میان اسراییل و سوریه مطرح بوده است. بازگشت این منطقه به سوریه یکی از خواسته‌های اصلی دمشق در مذاکرات بوده؛ اما اسراییل هیچ وقت برابر این خواسته دمشق کوتاه نیامده است. تسلط بر بلندی‌های جولان به‌عنوان یک موضوع کلیدی در سیاست‌های داخلی اسراییل مطرح است؛ چراکه این منطقه به‌عنوان نماد قدرت و امنیت ملی برای اسراییل تلقی شده و هرگونه تلاش برای بازگرداندن آن به سوریه، با مخالفت شدید جامعه اسراییلی مواجه خواهد شد. همچنین، این موضوع به‌عنوان یک ابزار در مذاکرات بین‌المللی و سیاسی استفاده می‌شود. اداره این منطقه می‌تواند به اسراییل کمک کند تا در مذاکرات صلح و تعاملات با کشورهای عربی، قدرت بیشتری داشته باشد. این امر به‌ویژه در زمینه عادی‌سازی روابط با کشورهای عربی و بهبود وضعیت امنیتی در منطقه اهمیت دارد.
به‌جز موارد ذکر شده، دقت به تحرکات اخیر رژیم صهیونیستی در این منطقه، اهمیت حفظ آن برای اسراییل را بیش‌ازپیش روشن می‌کند که ازجمله آن می‌توان به توسعه شهرک‌سازی در این منطقه اشاره کرد. حدود ۵۵هزار نفر در جولان اشغالی زندگی می‌کنند که تقریبا ۲۴هزار نفر از آن‌ها اقلیت عرب دروزی هستند و مدت‌ها به رژیم اسد وفادار بودند. آن‌ها در دو طرف خط مرزی دارای خویشاوند هستند. اسراییل پس‌از ضمیمه کردن جولان به خاک خود به جمعیت دروزی در این منطقه پیشنهاد شهروندی داد؛ اما اکثر آن‌ها با حفظ هویت سوری خود، این پیشنهاد را نپذیرفتند. درواقع رژیم صهیونیستی در جولان اشغالی به‌دنبال تغییر بافت جمعیتی این منطقه است و از شرایط سقوط اسد و بی‌ثباتی در سوریه نیز جهت محقق کردن ایده «اسراییل؛ از نیل تا فرات»^۳ بهره می‌برد.
به هرحال جولان در سه حوزه امنیت نظامی، امنیت اقتصادی و امنیت جمعیتی بر ثبات رژیم صهیونیستی تاثیر مستقیم دارد و خروج از ارتفاعات جولان به‌منزله افزایش تهدید امنیت رژیم صهیونیستی است. با توجه به شرایط جدید منطقه، اهمیت جولان بیش‌از قبل برای این رژیم مشخص می‌شود. اسراییل پس‌از سقوط اسد به‌سرعت برای تصرف خاک سوریه و از بین بردن بسیاری از قابلیت‌های نظامی آن وارد عمل شد؛ تاجایی‌که سربازان اسراییلی ازسمت بلندی‌های جولان اشغالی وارد خاک سوریه شدند و یک منطقه حائل غیرنظامی را که یک سال پس‌از جنگ اعراب و اسراییل توسط سازمان ملل ایجاد شد، اشغال کردند. صرف‌نظر از‌این‌که چه کسی در نهایت زمام امور را در دمشق به دست می‌گیرد، این نکته را نباید از خاطر دور داشت که اسراییل از هرج‌و‌مرج حاصل از سقوط اسد، برای اطمینان از عدم حفظ ظرفیت نظامی سوریه بهره می‌برد؛ این رژیم غاصب با سواستفاده از اقلیت‌ها به‌خصوص دروزی‌ها با هدف ایجاد دولت دروزی در مناطق مرزی با فلسطین اشغالی و به‌ویژه در بلندی‌های جولان، به‌دنبال تجزیه سوریه است؛ حملات چندصدباره‌ رژیم نامشروع صهیونیستی به خاک سوریه نیز در راستای تبدیل این سرزمین به کشورهای کوچک و گسترش نفوذ نظامی و سیاسی رژیم کودک‌کش اسراییل در منطقه صورت می‌گیرد.

پی‌نوشت:
۱. نبردی کوتاه اما خونین از ۵ژوئن تا ۱۰ژوئن۱۹۶۷ (۱۵تا۲۰خرداد۱۳۴۶) و سومین جنگ میان اسراییل و کشورهای عربی، مصر، سوریه، اردن و عراق که با پیروزی اسراییل و پایان حکومت اعراب بر مناطق شبه‌جزیره‌ سینا، نوار غزه، شهر قدیمی اورشلیم، کرانه‌باختری رود اردن و بلندی‌های جولان به انتها رسید.
۲. دره حولا یا حوله به‌دلیل خاک حاصل‌خیز و آب فراوان، یک منطقه کشاورزی مهم در اسراییل است.
۳. این شعار، اشاره به مرزهای آرمانی رژیم صهیونیستی دارد؛ آن‌ها معتقدند یهودی‌های سراسر جهان باید به فلسطین آورده شوند و کشور اسراییل در گستره‌ای از رودخانه نیل تا رودخانه فرات به وجود آید.


نویسنده: زینب پاشاپور