در زمانی که این شماره از مجله فکه (۲۰۳) به زیور طبع آراسته و حالا منتشر شده است، یک ماه از ۴۱ سالگی انقلاب اسلامی ایران، نخستین انقلاب پیروز و به ثمر رسیده تاریخ شیعیان گذشته و این فراز مهم تاریخ اسلام در پنجمین دهه خود قرار گرفته است. انقلابی که در عمر ۴۱ ساله خود فرازونشیب‌هایی داشته و از گردنه‌های بس خوفناکی گذشته و توفان‌ها و سیلاب‌هایی را پشت سر نهاده است و به کوری چشم بدخواهان، جوانی را گذرانده و در آستانه میانسالی است. سرگذشت انقلاب اسلامی ایران که هر روز آن به اندازه عمر یک ملت گذشته، دست‌خوش جریان‌ها و اتفاقات و رویدادهایی بوده که هرکدام به اندازه مثنوی هفتاد من کاغذ سخن در کنه ذات خود دارند. داستان‌هایی که هرکدام جای بسی تحلیل دارند و تبیین‌شان به کرسی‌های اختصاصی در کالج‌ها نیازمند است. آن‌چه که در ماهنامه فکه به شما پیشکش می‌شود خلاصه نقل داستان‌های این انقلاب است. داستان‌هایی خواندنی که تجدید خاطره‌ای است برای گذشتگان، بازخوانی است برای نسل حاضر و میراثی است برای آیندگان.
جنگ جهانی اول شاکله اقتصاد بریتانیا را مضمحل کرد، اما اشراف یهود مشروط به امضای یک قرارداد، به یاری آن‌ها رفتند. قراردادی به نام بالفور که تشکیل کشوری یهودی در فلسطین را تایید می‌کرد. وقتی در سال ۱۹۱۸ امپراتوری عثمانی مانند یک کیک بین استعمارگران تقسیم شد، فلسطین به بریتانیا رسید و اجازه مهاجرت بیش‌تر یهودیان به فلسطین داده شد. آن‌قدر که تعداد مهاجران از دویست هزار نفر هم فراتر رفت. حالا همه آن‌ها محل سکونت می‌خواستند. این وسط، بسیاری از فلسطینیان از فروش زمین به آن‌ها پرهیز می‌کردند، اما ارتش بریتانیا این مشکل را حل کرد. هربرت سموئل نماینده سامی دولت بریتانیا با هزاران نظامی راهی فلسطین شد و علاوه بر املاک بسیار، انحصار تمام تجارت در فلسطین را به قوم یهود داد. دولت بریتانیا حتی به آن‌ها اجازه داد اسلحه حمل کنند، آن هم در شرایطی که اعراب حق حمل اسلحه نداشتند. یهودیان می‌توانستند هر وقت بخواهند به دهکده‌های فلسطینی حمله کنند، هرچه بخواهند غارت کنند و هر زمینی را بخواهند تصاحب کنند.
***
رسیدن اخبار فلسطین به ایران دو واکنش در پی داشت. یکی مهاجرت صدها یهودی که رهسپار اراضی اشغالی شدند و دیگری واکنش شیخ عبدالکریم حائری مرجع شیعه از مهاجرت یهودیان ایران به فلسطین. او مردم فلسطین را به مبارزه دعوت کرد و آن‌ها هم نهضت‌های آزادی‌بخش تشکیل دادند. شبیخون‌های فلسطینیان جواب داد و هزاران یهودی از فلسطین فرار کردند، اما واحدهای دفاع شخصی نازی هاگانا ورق را برگرداندند. آن‌ها با ۲۷۰ هزار مهاجر جدید وارد فلسطین شدند و درگیری‌های پراکنده اما خونین دهه ۳۰ را رقم زدند. با این اوصاف، اولین گروه‌های مسلح مسلمان از عراق و سوریه هم وارد فلسطین شدند. آیت‌الله حائری از رضاشاه خواست او هم به عنوان شاه یک کشور مسلمان واکنشی نشان دهد، اما تنها حرکت شاه اعزام باقر کاظمی به جامعه ملل برای سخنرانی در حمایت از فلسطینیان بود، در حالی که بریتانیا تانک‌ها و جنگنده‌هایش را روانه فلسطین کرد.
***
علمای نجف زیر قبه حرم امیرالمومنین(ع) اعلام جهاد کردند. تحرکات جهادی مسلمانان، عرصه را بر یهودیان تنگ کرده بود. با شعله‌ور شدن آتش جنگ دوم جهانی، بریتانیا فلسطین را به سه بخش عربی، یهودی و حایل تقسیم کرد تا راحت‌تر با آلمان‌ها وارد جنگ شود. هفت سال بعد، بریتانیا برنده جنگ بود و البته با اقتصادی فروپاشیده. بازهم اشراف یهودی به دادش رسیدند، اما با خواسته‌ای بسیار بزرگ‌تر. آن‌ها دیگر یک کشور می‌خواستند؛ کشوری به نام اسرائیل.
***
۲۹ نوامبر ۱۹۷۴ سازمان ملل فلسطین را به دو سرزمین یهودی و عربی تقسیم کرد ولی یهودیان در اقدامی عجیب به این اقدام اعتراض کردند. اعتراض آن‌ها این بود که اعراب نباید سرزمینی داشته باشند. آن‌ها کل فلسطین را متعلق به خود می‌دانستند. از این‌رو حملات‌شان را به شهرها و دهکده‌های فلسطینی شروع کردند. آن‌ها فقط در یک شب، ۲۴۵ نفر از مردم دیریاسین را قتل عام کردند. ۱۴ می ۱۹۴۸ مدت زمان قیمومیت بریتانیا بر فلسطین پس از ۴۰ سال تمام شد. همان روز بن‌گورین منشور استقلال اسرائیل را قرائت کرد. روزی که فلسطینی‌ها آن را روز نکبت نامیدند.
***
یهودیان قسمت شرقی اورشلیم را هم می‌خواستند. یعنی همان قسمت که قبله اول مسلمانان در آن قرار داشت. تلاش یهود برای تصاحب قدس شریف صدای اعتراض مسلمانان را بلند کرد، اما برخلاف همه مسلمانان، محمدرضا پهلوی اجازه تشکیل آژانس یهود در تهران را داد. در آن سو اما مراجع دست به کار شدند. در ۳۱ اردیبهشت ۱۳۲۷ به دعوت آیت‌الله کاشانی ۳۰ هزار نفر در مسجد شاه تجمع کردند. آیت‌الله فلسفی هم علیه صهیونیسم سخنرانی کرد و نواب صفوی هم خواهان موافقت دولت با اعزام نیرو به فلسطین شد.
آژانس یهود چهارصد هزار دلار به دولت ایران رشوه داد تا اسرائیل را به رسمیت بشناسد. دولت ایران هم در سازمان ملل، اسرائیل را به صورت دوفاکتو* پذیرفت و ۱۴ اسفند ۱۳۲۸ کنسولگری اسرائیل در تهران تاسیس شد. آیت‌الله کاشانی دولت اسرائیل را پوشالی و دشمن اسلام خواند و همه مسلمانان جهان را به مبارزه علیه اشغالگران فراخواند. تلاش‌های آیت‌الله برای برگزاری کنفرانس فلسطینی در تهران به ثمر ننشست.
***
سال ۱۳۴۱ صدای جدیدی از قم برخاست؛ آیت‌الله خمینی. او بی‌پروا در
سخنرانی اعتراضی خود خطر اسرائیل را برای جهان اسلام اعلام کرد. حتی در اردیبهشت ۱۳۴۲ شاه را دست‌نشانده اسرائیل خواند. آیت‌الله خمینی در اعتراض به دستور ساواک که علیه اسرائیل سخنی گفته نشود در خرداد سخنرانی کرد. سلسله سخنرانی‌ها و رویه اعتراضی ایشان به اسرائیل، تبعید از ایران را در آبان ۱۳۴۳ در پی داشت. آیت‌الله در سال‌های تبعید در نجف هم دست از سخنرانی علیه اسرائیل برنداشت و در فتوایی هرگونه معامله با اسرائیل را حرام اعلام کرد. ایشان و باقی مراجع از مردم مسلمان ایران خواستند حساب بانکی برای حمایت از فلسطینیان تشکیل دهند. شاه نیز در اقدامی نمایشی، اطلاعیه‌ای صادر کرد که در آن خواستار تخلیه اراضی اشغالی شد. با این حال، در انتهای اطلاعیه، حاکمیت سیاسی اسرائیل را که پایه‌اش اراضی اشغالی بود به رسمیت شناخت و این در شرایطی بود که اول آبان ۱۳۴۸ یهودیان مسجدالاقصی را به آتش کشیدند. هم‌زمان، آیت‌الله خمینی تشکیل کنفرانس فرمایشی سران اسلامی را بی‌فایده خواند و آیت‌الله فلسفی هم علیه اسرائیل سخنرانی تندی انجام داد. سخنرانی به قیمت ممنوع‌المنبر شدنش تمام شد.
***
با شروع جنگ چهارم اسرائیل با اعراب، همه کشورهای اسلامی صدور نفت به اسرائیل را تحریم کردند. محمدرضا شاه تنها حاکم کشور اسلامی بود که در جریان جنگ به اسرائیل نفت می‌داد. آیت‌الله خمینی در اعلامیه‌ای از نجف، مسلمانان جهان را به جهاد مقدس دعوت کرد و آیت‌الله مطهری از مردم خواست از طریق حساب بانکی علامه طباطبایی به مردم فلسطین کمک کنند. آیت‌الله طالقانی در سخنرانی مسجد هدایت علیه اسرائیل سخنرانی کرد و در نماز عید فطر از مردم خواست فطریه‌ها را به مردم فلسطین اختصاص دهند.
***
سال ۱۳۵۷ در شرم‌الشیخ بین اعراب و اسرائیل صلح برقرار شد. صلحی که بر اساس آن اسرائیل تصور می‌کرد می‌تواند به آرزوی نیل تا فرات خود برسد. یهود و حامیانش حساب یک مولفه را نکرده بودند؛ نهضت اسلامی که در ایران در جریان بود. همان سال، انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی پیروز شد. اسرائیل که در نیمه اول سال ۱۳۵۷ تهران را بزرگ‌ترین حامی خود می‌دید حالا بر فراز کنسولگری‌اش در تهران رقص پرچم فلسطین را نظاره‌گر بود. ۲۹ بهمن، یاسر عرفات به تهران آمد و پیروزی انقلاب اسلامی را تبریک گفت. او ایران را بزرگ‌ترین حامی سازمان آزادی‌بخش فلسطین می‌دانست.
***
امام خمینی که سال‌ها برای تحقق چنین شرایطی مبارزه کرده بود، منتظر فرصتی برای اعلام مبارزه جهانی علیه اسرائیل بود. ۱۶ مرداد ۱۳۵۸ جنگنده‌های اسرائیل این فرصت را فراهم کردند. آن‌ها در ماه مبارک رمضان به اردوگاه آوارگان فلسطینی در جنوب لبنان حمله کردند و ده‌ها نفر به شهادت رسیدند. همان روز امام آخرین جمعه ماه مبارک رمضان را روز جهانی قدس نامید و از همه مسلمانان جهان دعوت کرد به یاری مردم مظلوم فلسطین بشتابند: «من روز قدس را روز اسلام و روز رسول اکرم می‌دانم.»
***
مراسم روز قدس در ابتدا در کشورهای محدودی در منطقه برگزار می‌شد، اما کم‌کم دامنه آن به همه کشورهای اسلامی و حتی اروپایی کشیده شد. حالا روز جهانی قدس در واشنگتن، لندن، پاریس و همه شهرهایی که حاکمان‌شان حامی اسرائیل هستند با تصاویر امام و پرچم‌های فلسطین برگزار می‌شود.
پی‌نوشت
* در اصطلاح به معنی «به صورت غیررسمی».
نویسنده: محمد گرشاسبی
