پیش از اجرای عملیات خیبر، رسانه‌های جمعی عراق و حامیان آن، تبلیغات گسترده‌ای درباره توانایی‌های ارتش عراق در جلوگیری از حملات رزمندگان آغاز کردند. رژیم صدام نیز به صراحت اعلام کرد که هرگونه عملیات نیروهای ایرانی به داخل خاک عراق را با شکست روبه‌رو خواهدکرد. در این حال، اواخر سال ۱۳۶۲ رادیوهای آمریکا، بی‌بی‌سی، کلن، بغداد و اسرائیل تبلیغات وسیعی درباره استقرار صدها هزار تن از نیروهای ارتش و سپاه در جبهه‌های جنوبی به راه انداختند و جالب این که تحلیل‌گران و مفسران این رادیوها حتی محل عملیات آینده‌ ایران را نیز پیش‌بینی کرده بودند و از منطقه بصره و مناطق شرقی آن، بیش‌تر نام می‌بردند.
 
 
جایگاه این عملیات در استراتژی نظامی ایران
در دوران جنگ، اجرای عملیات در شمال بصره از اهمیت استراتژیک برخوردار بود. از لحاظ استراتژی نظامی و اهداف آتی جنگ، هدف این عملیات تصرف شهر بصره بود. به طور کلی جبهه‌های جنوبی به دلیل اهمیتی که در سرنوشت جنگ داشتند در استراتژی نظامی از دو بعد مورد توجه بودند: به عنوان مناطق واسط برای رسیدن به بصره و به عنوان مناطق اصلی که عملیات با هدف تصرف بصره در آن‌ها اجرا می‌شد. افزون بر این، مسئولان سیاسی و نظامی کشور معتقد بودند که اجرای عملیات بزرگ و موفق در جبهه جنوب، در تحقق تنبیه متجاوز به عنوان استراتژی جنگ در بعد سیاسی بسیار موثر خواهد بود.
 
دلایل انتخاب منطقه عملیات
منطقه هورالهویزه برای اجرای عملیات بزرگ در سال ۱۳۶۲ انتخاب شد. عملیات خیبر تا آن زمان ابتکار عملی بی‌نظیر در جنگ به شمار می‌رفت. این منطقه می‌توانست جبهه خودی را دوباره از توانایی‌های گذشته بهره‌مند ساخته و دشمن را با وجود پیچیدگی در خطوط دفاعی و طرح‌های پاتک از امکان مقابله با رزمندگان اسلام محروم کند زیرا دشمن تصور نمی‌کرد ایران در هورالهویزه که دارای وسعت زیاد و فاصله طولانی از ساحل تا اهداف بود، دست به عملیات بزند. ایران در چهار سال گذشته هیچ‌گاه در این منطقه عملیاتی اجرا نکرده ‌بود. پیچیدگی و پرمانع بودن خطوط دفاعی عراق در جبهه جنوب و وجود استحکامات و خاکریزهای متعدد، موجب شد تا فرماندهان سپاه در پی یافتن منطقه‌ای برای عملیات باشند که استفاده از توانایی‌های خودی در آن امکان‌پذیر باشد و از اجرای تک جبهه‌ای پرهیز شود. در این میان، منطقه هورالهویزه بیش از سایر مناطق از این ویژگی‌ها برخوردار بود. در واقع رزمندگان اسلام می‌توانستند در این منطقه یک بار دیگر حمله به دشمن را توام با غافل‌گیری و بدون برخورد با خطوط پرمانع، انجام دهند.
دلیل دیگر انتخاب این منطقه، بی‌توجهی دشمن به آن بود. عراق به تصور این که ‌ایران از این منطقه دست به حمله نمی‌زند، سازمان نظامی مناسبی در آن مستقر نکرده بود طوری که کل منطقه عملیاتی از العزیز تا القرنه و جزایر مجنون را فقط چند گردان پدافندی حفاظت می‌کردند. در مجموع می‌توان گفت که منطقه هور با در نظر گرفتن توان نیروهای خودی و دشمن و نیز نقش زمین و تاثیرگذاری آن انتخاب شد.
هدف از عملیات خیبر، انهدام نیروهای سپاه سوم ارتش عراق، تصرف و تامین جزایر مجنون شمالی و جنوبی، ادامه تک از جزایر و محور طلاییه به سمت نشوه و الحاق با نیروهایی بود که از محور زید به دشمن حمله می‌کردند. در این عملیات، هم‌چنین در نظر بود که خشکی شرق دجله از طریق هور تصرف شود تا امکان تقویت‌های عمده از سمت شمال به سپاه سوم ارتش عراق از میان برود.
 
وضعیت طبیعی منطقه
منطقه عملیاتی خیبر در شرق رودخانه دجله و داخل هورالهویزه واقع شده است. این منطقه از شمال به العزیز و از جنوب به القرنه- طلاییه(و نیز یک محور در زید) محدود می‌شود. این منطقه دو طبیعت متفات دارد: هور و خشکی. عرض خشکی آن ۸ تا ۱۰ کیلومتر است و دو هور بزرگ، یکی هورالهویزه در شرق و دیگری هورالحمار در غرب، آن را احاطه کرده‌اند. رودخانه دجله، ‌این منطقه خشکی را به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده که سه‌چهارم آن در شرق رودخانه واقع است. ضمنا جاده مواصلاتی عماره- بصره در غرب رودخانه دجله قرار دارد. هم‌چنین جزایر مجنون شمالی و جنوبی داخل این منطقه عملیاتی واقع شده ‌است. در این منطقه، تاسیساتی نیز وجود دارد که عبارتند از: دکل‌های برق، دکل‌های تقویتی رادیو و تلویزیون، کارخانه‌های کاغذسازی، چاه‌های نفت و... هم‌چنین در حاشیه دجله حدود ۵۰ روستا وجود دارد که هنگام عملیات خیبر، همه آن‌ها دارای سکنه غیرنظامی بودند.
 
وضعیت دشمن
ارتش عراق در این منطقه، خط دفاعی مشخصی که دارای رده‌های مختلف پدافندی، موانع و استحکامات باشد، ایجاد نکرده‌ بود. در داخل جزایر مجنون نیز نیرویی در حد یک گردان از افراد جیش‌الشعبی مستقر بود. در محور شمالی(العزیز و رُطه) و محور جنوبی(القرنه) نیز نیروهای مرزی به صورت پاسگاهی مستقر بودند. لیکن در محور طلاییه، خط دفاعی مستحکم همراه با موانع و کانال وجود داشت. در محور زید نیز موانع و خطوط دفاعی دشمن از پیچیدگی خاصی برخوردار بود.
به طور کلی، قبل از عملیات در منطقه عمومی خیبر، این یگان‌ها آرایش نظامی داشتند:
- لشکر۱۹ پیاده شامل پنج تیپ پیاده و یک تیپ زرهی
- لشکر۶ زرهی شامل سه تیپ
- نیروهای جیش‌الشعبی و پاسگاه‌های مرزی
 
طرح مانور
در طراحی عملیات، دو محور مستقل هورالهویزه و زید با هدف تصرف مناطق حساسی که می‌توانست زمینه‌ساز هجوم به بصره باشد برای اجرای عملیات انتخاب شد. در محور هور، قرارگاه نجف(سپاه پاسداران) و در محور زید، قرارگاه کربلا(ارتش) برای اجرای عملیات مامور شدند. با این تفاوت که عملیات اصلی و تعیین‌کننده در هور انجام می‌شد. در محور هور، پنج هدف اصلی مشخص شد:
۱- العزیز
۲- القرنه
۳- جزایر مجنون جنوبی و شمالی
۴- نشوه
۵- طلاییه
در محور زید، یگان‌های ارتش پس از عبور از خط، بایستی روی پل نشوه(واقع در غرب نهر کتیبان) به یگان‌های سپاه ملحق می‌شدند و سپس در مرحله سوم برای حمله به بصره طرح‌ریزی صورت می‌گرفت. در واقع، پل نشوه مرحله پایانی عملیات خیبر بود، اما بصره به عنوان هدف عملیات اعلام شد تا آمادگی یگان‌ها و خیزی که برداشته می‌شد، زمینه‌ساز مرحله بعدی عملیات باشد.
سپاه برای تصرف اهداف عملیات، پنج قرارگاه تشکیل داده و ماموریت تصرف هر هدف را به یک قرارگاه واگذار کرد:
قرارگاه نصر: با هدف تصرف و تثبیت محور العزیز. ماموریت این قرارگاه بسیار دشوار و حساس بود. نیروهای این قرارگاه وظیفه داشتند که با بستن جاده عماره- بصره، ضمن تامین جناح شمالی عملیات، از ورود دشمن به جنوب این محور جلوگیری کنند. آنان برای رسیدن به ‌این هدف و پشتیبانی از آن، می‌بایستی مسیری طولانی را طی می‌کردند.
قرارگاه حدید: با هدف تصرف و تثبیت محور القرنه. این قرارگاه نیز وظیفه سنگینی برعهده داشت و یگان‌های آن ماموریت داشتند که سه راهی القرنه(محل تقاطع مسیر بغداد- بصره- عماره) را مسدود کنند.
قرارگاه حنین: با هدف تصرف جزیره جنوبی و نیمه شرقی و شمال جزیره شمالی و الحاق با محور طلاییه.
قرارگاه فتح: با هدف شکستن خط پرمانع طلاییه و الحاق با قرارگاه حنین. قرارگاه فتح ماموریت داشت با شکستن خط و بازکردن راه زمینی، امکان پشتیبانی قرارگاه‌های حنین، نصر و حدید را فراهم کند. هم‌چنین، اجرای مرحله دوم عملیات به سوی نشوه که قرار بود قرارگاه بدر انجام دهد بستگی زیادی به باز شدن راه زمینی داشت.
قرارگاه بدر: با هدف تصرف نیمه غربی جزیره جنوبی و پل نشوه.
قرارگاه نوح: ترابری دریایی و پشتیبانی یگان‌های عمل‌کننده در هور .
علاوه بر این، با توجه به طولانی‌بودن عقبه خودی بر روی آب و نبودن عقبه خشکی و ضرورت سرعت عمل در انتقال نیرو به محورهای مهم، استفاده از تیم‌های هوانیروز در تدبیر عملیاتی در نظر گرفته ‌شد. هوانیروز ارتش ماموریت داشت در امر انتقال نیرو و امکانات به محور عملیاتی هور که فاقد راه زمینی بود فعالیت کند. در این محورها، نقش بالگرد بسیار مهم بود. بنابراین، فرمانده هوانیروز ارتش به همراه فرماندهان ارشد آن، برای اجرای عملیات در کنار هور مستقر شدند. نیروی هوایی ارتش نیز پشتیبانی و پدافند هوایی را برعهده داشت. در این عملیات، هواپیماهای اف14 ماموریت برقرای امنیت هوایی و مقابله با جنگنده‌های میگ عراقی را برعهده گرفتند.
 
بازتاب عملیات
عملیات خیبر از نظر سیاسی و نظامی تاثیر بسزایی در روند جنگ به جا گذاشت. از نظر نظامی پس از ورود قوای ایران به خاک عراق، به دلیل تحولی که در استراتژی و تاکتیک ارتش عراق به‌ وجود آمد، اجرای عملیات به شیوه گذشته امکان‌پذیر نبود. از این‌رو لازم بود با دستیابی به ابتکارات جدید و اتخاذ تدابیری تازه، صحنه نبرد از رکود و توقف در پشت دیوار دفاعی عراق خارج شده و بار دیگر، موازنه نظامی برقرار شود. اجرای عملیات خیبر آغاز تحولی دیگر در دورۀ پس از فتح خرمشهر بود. عملیات‌های بعدی تا سال ۱۳۶۵ و عملیات‌های نظامی در خلیج‌فارس در سال۱۳۶۶ از این اندیشۀ جدید تاثیر پذیرفتند.
از لحاظ سیاسی، تصرف این منطقه فشار زیادی بر عراق وارد کرد، زیرا در منطقه جنوب، جزایر مجنون یکی از مناطق استراتژیک برای این کشور به شمار می‌رفت و به همین دلیل، دولت عراق سرمایه‌گذاری زیادی در این منطقه کرده بود. روزنامه فایننشال‌تایمز درباره اهمیت جزایر مجنون نوشت: ذخایر نفتی جزایر مجنون را که حدود هفت میلیارد بشکه تخمین زده شده،‌ هشت سال قبل شرکت تیروبراس برزیل کشف کرد. در ژانویه ۱۹۸۰میلادی، ۹ ماه قبل از آغاز جنگ خلیج فارس، یک پروژه عمرانی دو میلیارد دلاری برای آن تصویب شد، اما به سبب جنگ، کارهای این پروژه شروع نشد. عراقی‌ها پیش‌بینی کرده ‌بودند که تولید اولیه از این منابع، روزانه ۳۵۰ هزار بشکه خواهد بود که به ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت.
بدیهی است که تسلط ایران بر این منابع، برگ برنده‌ای در مذاکرات سیاسی درباره سرنوشت جنگ و مسئله غرامت به شمار می‌رفت.
 
استعداد نیروهای دشمن
یگان‌های درگیر دشمن و میزان خسارت آن‌ها در منطقه عملیاتی خیبر در حوزه استحفاظی سپاه سوم ارتش عراق قرار داشت و در جریان این عملیات، یگان‌های زیر از ارتش عراق در منطقه درگیر شدند:
الف)یگان‌های پیاده شامل ۲۳ تیپ‌
ب)یگان‌های زرهی شامل هفت تیپ‌ زرهی و یک تیپ مختلط
پ) یگان‌های مکانیزه، شامل پنج تیپ‌
ت) گارد مرزی و گارد ریاست‌جمهوری شامل سه تیپ گارد مرزی و یک تیپ از گارد ریاست‌جمهوری
ث) یک تیپ نیروی مخصوص
ج) بیش از ۱۰ گردان جیش‌الشعبی و کماندو
چ) حدود ۳۰ گردان توپخانه
یگان‌های درگیر دشمن در این عملیات به طور متوسط از بیست تا صددرصد منهدم شدند. گفتنی است که تیپ 56 زرهی دشمن به میزان صددرصد منهدم شد.
 
نتایج عملیات
- ۱۵۰۰ تن از نیروهای عراقی کشته یا زخمی ‌شدند. ۱۱۴۰ تن اسیر شدند که در میان آن‌ها ۳۵ افسر، ۳۰ درجه‌دار، ۸۷۳ سرباز و جیش‌الشعبی و نیز ۱۰۲ غیرنظامی از کشورهای مصر، سودان، مراکش، سومالی و عراق مشاهده می‌شد.
- ۱۵۰ دستگاه تانک و نفربر و۲۰۰ دستگاه خودروی دشمن منهدم شد.
- در مجموع ۱۱۸۰ کیلومتر مربع از منطقه عملیاتی تصرف شد که شامل ۱۰۰۰ کیلومتر مربع هور و۱۴۰ کیلومتر مربع جزایر و۴۰ کیلومتر مربع از منطقه طلاییه می‌شد. هم‌چنین دسترسی به چاه‌های نفت منطقه میسر شد.
- علاوه بر اقلام و تجهیزات صنعتی و تجهیزات و سلاح‌های انفرادی که در این منطقه به دست رزمندگان افتاد، ۱۰دستگاه تانک و نیز ۶۰ دستگاه ماشین‌آلات مهندسی از دشمن به غنیمت گرفته شد.