اشاره: لجستیك یك سیستم انسانی است و شالوده اصلی لجستیک را عناصر انسانی تشكیل می‌دهد. شما می‌توانید كوهی از تجهیزات و امكانات را گردآوری کنید، اما در صورتی كه عوامل انسانی برای توزیع، نگه‌داری و مدیریت این تجهیزات و امكانات نداشته باشید، عملاً چیزی به نام لجستیك در اختیار ندارید.
وظیفه اصلی لجستیك، مدیریت امكانات و تجهیزات در راستای انجام مأموریت اصلی یعنی صیانت از تمامیت ارضی و حاكمیت مشروع سیاسی كشور و شهروندان در بهترین شكل است. به این ترتیب از لباس یك سرباز گرفته تا زراّدخانه‌های بزرگ تسلیحاتی؛ همه و همه درحیطه مدیریت لجستیك قرار دارند. منطق لجستیك می‌گویدكه امكانات و تجهیزات را باید به گونه‌ای توزیع کرد كه امكان نگه‌داری، بازگرداندن، انتقال و توزیع مجدد آن‌ها وجود داشته باشد.
لجستیك به واسطه عناصر انسانی تشكیل‌دهندة آن، یك سیستم هوشمند است. در واقع این عناصر انسانی هستند كه در قالب مدیریت یكپارچه و در قالب روش‌هایی چون پیش‌بینی و برآورد درمی‌یابند كه عملیات به چه نوع پشتیبانی، چه تجهیزاتی و چه میزانی از آن‌ها نیاز دارد. در لجستیك نظامی، هدف پاسخ‌گویی به نیازها و حفظ آمادگی است. شرایط دفاع مقدس موقعیت کشور را که از تمامی جهات مورد هجوم قرار گرفته بود و درگیری‌های داخلی با منافقین پایان نیافته بود و آثار رژیم ستم‌شاهی هنوز در کشور قابل مشاهده بود، بسیار پیچیده کرد. ارگان تازه تأسیس سپاه، آشنایی چندانی با سیستم لجستیک نداشت و ارتش نیز قادر به تدارک کلیه نیازهای جبهه‌های نبرد نبود.
موضوعاتی نظیر آب‌رسانی، ، تغذیه، پوشاک، سوخت‌رسانی تهیه ملزومات انفرادی و گروهی، امداد رسانی، نگه‌داری و تعمیرات، ترابری، تأمین، توزیع و... از جمله موارد بیشماری بودند که باید در دفاع مقدس مدیریت می‌شدند و تمامی این موضوعات از وظایف لجستیک بود.
در جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۳۹، ارتش آلمان نازی در اولین هفته حمله خود به روسیه، ۸۰ درصد از اسكادران‌های نیروی هوایی ارتش سرخ را منهدم کرد و این در حالی بود كه یك هواپیمای روسیه حتی فرصت برخواستن از باند پرواز را هم نیافت. ارتش آلمان هیتلری در اولین مرحله از طرح حمله خود به روسیه، منابع پشتیبانی این کشور را مورد هدف قرار داد. جنگنده‌های آلمانی به‌طور مداوم انبارهای نظامی را در غرب روسیه بمباران كردند. این مسئله باعث شد تا ارتش آلمان نازی در ظرف كم‌تر از ۲ ماه تا مسكو پیشروی کند، اما سرمای كشنده روسیه امان نازی‌ها را برید و سرانجام موجبات شكست آن‌ها را پدید آورد.
در جنگ خلیج فارس نیز آمریکا به سراغ منابع پشتیبانی عراق رفت و در اولین قدم آن را فلج کرد و سپس پیشروی آغاز شد.
در این مقاله قصد داریم نقش‌آفرینی لجستیک را در دفاع مقدس هشت ساله مورد بررسی قرار دهیم تا شاید دین خود را به سربازان گمنام تدارکات و پشتیبانی که هزاران شهید تقدیم انقلاب و کشور کرده‌اند، ادا کنیم.
برآورد
کار برآورد تجهیزات و امکانات مورد نیاز در عملیات‌هایی نظیر عملیات بدر، والفجر۴، ثامن‌الائمه، طریق‌القدس، والفجر۲ و بسیاری از عملیات‌های سال‌های اول دفاع مقدس براساس یك دستورالعمل مشخص یا یك فرم برآورد لجستیكی مصوب صورت نمی‌‌گرفت. عواملی از قبیل تجربیات عملیات‌های قبلی، استعداد نیرویی، منطقه عملیاتی، فاصلة عقبه یگان‌ها، منطقه درگیری، تجهیزات، تعداد خودروها، حجم امكانات و پیش‌بینی مدت درگیری در برآورد مؤثر بود و به صورت تجربی تنظیم می‌شد.
با افزایش تجربیات فرماندهان، کار برآورد به شکل واقعی‌تر خود نزدیک شد و در عملیات‌های بعدی استفاده از فرم و جدول متداول شد به طوری که در عملیات کربلای۵ دفترچه برآوردی بنام «به سوی كربلا» تهیه و در اختیار گردان‌ها قرار گرفت.
با ذکر این توضیح، بخشی از فعالیت‌هایی که در این زمینه صورت گرفته بیان می‌شود تا شاید بخشی از حجم عظیم تلاش‌های لجستیک در دوران جنگ تحمیلی مشخص شود.
موتوری - برآورد سوخت موردنیاز ماشینآلات ( خودروهای سبك و سنگین، قایق و ادوات زرهی)
- برآورد تعداد خودروهای سبك و موتورسیكلت مورد نیاز
- قطعات یدكی خودروها ( تعداد و نوع قطعات و ابزارآلات)
- خودروهای سالم، منهدم شده و از كار افتاده
- میزان روغن موتور مصرفی خودروها و روغن هیدرولیك دستگاه‌های راه‌سازی
تغذیه ( شامل اقلام مصرفی و سرمایه‌ای) - تهیه تجهیزات آشپزخانه
- تهیه غذای روزانه هر فرد بر اساس پراکندگی نیرو و شرایط آب و هوایی و احتمال طولانی شدن عملیات
- میزان ذخیره انبار ( احتمال حوادثی هم‌چون انهدام بنه‌ها و آشپزخانه‌ها بر اثر بمباران دشمن در چگونگی برآوردها اثر می‌گذاشت. در پی چنین شرایطی، امكانات مورد نیاز باید سریع جایگزین می‌شدند).
- نگه‌داری مواد غذایی که بخشی از آن‌ها فاسد شدنی بود
- توزیع جیره خشک مواد پختنی
- احداث نانوایی و آشپزخانه
- خرید برخی از نیازمندی‌ها مانند میوه، لبنیات و تره‌بار
تسلیحات و مهمات - برآورد سلاح‌های موردنیاز ( این برآورد با توجه به تعداد سلاح‌های خراب و منهدم شده، موجودی انبار و تعداد گردان‌ها صورت می‌پذیرفت).
- برآورد مهمات براساس نوع مأموریت، موجودی، توان و ظرفیت نگه‌داری در یگان‌ها و زاغه‌ها و ظرفیت انبار و تعداد قبضه‌ها.
خدمات فنی و مهندسی شامل مصالح ساختمانی، انواع لوله و اتصالات، منبع آب و سوخت، ژنراتور بیمارستان‌ها، موتوربرق، موتورجوش، لوازم یدكی و دیگر موارد.
توزیع و نگه‌داری - اقلامی مانند چكمه، بادگیر و لباس كار ( این اقلام با توجه به فصل بارندگی و آبی - خاكی بودن عملیات، از میزان مورد نیاز، درصدی بیشتر برآورد می‌شد.)
- برآورد اقلام ش. م. هـ و اقلامی مانند فیلترهای ماسك
- جیره‌های آموزشی یگان‌ها و اقلام مربوط به نشر و تبلیغ
ترابری - برآورد اتوبوس، كمپرسی، قطعات و لوازم یدكی موردنیاز مانند لاستیك اضافی
- برآورد كامیون، كفی، تریلی و كمرشكن، تانکر برای انتقال انواع كالا، ماشینآلات، تجهیزات و سلاح‌های سنگین
، سوخت و آب آشامیدنی و شستشو
- پرداخت كرایه و خسارت
- برآورد نیروی انسانی مورد نیاز در این بخش و تأمین هزینه‌های مربوط به نیروها
ماشین و ابزارآلات - انواع ماشینآلات مورد نیاز
- برآورد قطعات یدكی
- برآورد ابزارهای تعمیراتی، ابزارهای تخصصی مانند اره‌های بنزینی، سیم بكسل، دیلم، پیچ‌گوشتی‌های مختلف، پنس، دریل با توجه به میزان نیاز مراكز تعمیراتی ( نیروی تعمیركار و هزینه‌های نیروهای متخصص با توجه به نوع عملیات، تعداد بنه‌ها و اكیپ‌های سیار، طبق سازمان معینی برآورد می‌شد.)
سایر برآوردها ۱. برآورد یگان دریایی شامل انواع شناور، امكانات و لوازم غواصی، جلیقه نجات و ...
۲. برآورد بهداری شامل بیمارستان‌های صحرایی در عقبه و منطقه، نیازهای دارویی و تجهیزات پزشكی
۳. پشتیبانی زرهی شامل ادوات زرهی مانند تانك و نفربر، قطعات مكانیكی، انواع روغن و سوخت، لباس كار تعمیركاران، لباس مخصوص خدمه تانك‌ها، مهمات زرهی و نیروی انسانی مربوط به آن
تأمین تأمین اقلامی مانند خودرو، قطعات یدكی، ابزارآلات، تسلیحات، مخابرات، تجهیزات پزشكی، اقلام دارویی، تجهیزات انفرادی، پوشاك، موادغذایی، لوازم تحریر، تأسیسات برق و فنی مهندسی، فلزات و مصالح ساختمانی و به عبارتی تمامی امكانات مورد نیاز یك رزمنده و تجهیزات و تأسیسات مورد نیاز از مواردی بود كه در طی دفاع مقدس از وظایف لجستیك بود.
بخشی از منابع تأمین، داخلی و بخشی دیگر خریدهای خارجی بود. خرید داخلی به علت احتیاج نداشتن به ارز و مسائل دیگر بازرگانی و تجاری، به مراتب آسان‌تر بود و از طرفی، تأمین نیاز از داخل كشور گامی به سوی خودكفایی صنایع كشور بود.
واگذاری بعضی از اقلام طبق سهمیه‌بندی، كفاف نیاز یگان را نمی‌داد. تأمین بخشی از نیازمندی‌ها مانند قطعات یدكی خودروها، میوه و تره‌بار، ابزارآلات ، لوازم تأسیساتی و غیره.... از طریق منابع محلی و استان‌های مربوط و به وسیلة مأمورین خرید صورت می‌گرفت.
سازمان‌ها، نهادها و شركت‌های دولتی و خصوصی، كمك‌های مردمی شامل کمک‌های ائمه‌‌جمعه و جماعات، اصناف، بازاریان و كارخانه‌ها از دیگر منابع تأمین‌‌كنندة نیازها بودند.
در همین راستا اكثر مدیریت‌ها برای تأمین بخشی از نیازهای خود اقدام به ساخت و تولید می‌كردند كه به چند مورد اشاره می‌شود:
- موتوری: بازسازی خودروهای انهدامی و از كار افتاده
- اقلام عمومی: بازسازی و بازیافت بعضی از اقلام مانند چراغ علاءالدین و پتو و تولید بعضی از اقلام مانند لباس كار
- فنی مهندسی: ساخت سوله
- ابزارآلات: ساخت میل شفت و قطعات كمپرسور بادی
- یگان دریایی: ساخت انواع شناور و تولید جلیقه‌های نجات
نگه‌داری یكی دیگر از وظایف بسیار حساس و مهم لجستیك، نگه‌داری تجهیزات و مواد غذایی بود. عدم تجربه كافی در ابتدای دفاع مقدس در چگونگی حفظ و نگه‌داری مواد غذایی در چندین مورد از عملیات‌ها و مناطق پدافندی، باعث به تأخیر افتادن یا كند شدن عملیات و مسموم شدن نیروها شد. انفجار زاغه‌های عملیاتی نیز از دیگر مشکلاتی بود كه علت آن عدم آشنایی كافی با شرایط نگه‌داری مهمات بود. گذشت زمان و آشنایی پرسنل با مسائل نگه‌داری و تجهیز انبارها به قفسه و امکانات حمل و نقل و ایمنی، باعث شد شرایط بهتر شود و تلفات كاهش یابد. ساخت سنگرهای نعل اسبی و استفاده از عوارض طبیعی و سوله‌های آهنی یا بتنی از دیگر اقدامات لجستیک جهت نگه‌داری مهمات بود.
- مواد غذایی، مورد بررسی هفتگی قرار گرفته و برنج و حبوبات، چای، شكر و قند در انبارهای مخصوص و اقلام فاسدشدنی نظیر گوشت، مرغ، كره، پنیر، انواع میوه و تره‌بار در سردخانه‌های موجود حفظ و نگه‌داری می‌شد. وجود آشپزخانه در مناطق عملیاتی باعث شد چندین سردخانه كانتینری راه‌اندازی شود. انبارگردانی یكی از کارهای بسیار مهم و طاقت‌فرسا بود كه در زمان‌بندی مناسب صورت می‌گرفت.
- بدون شک افرادی که در حوزه جابه‌جایی سلاح و مهمات فعالیت می‌کردند به‌دلیل نبود امکانات حمل و نقل با مشکلات شدید جسمی مواجه می‌شدند. حمل و نقل مهمات و سلاح از امور بسیار سنگین در حوزه لجستیک به شمار می‌رود. سلاح‌های برگشتی از منطقه، پس از شستوشو و آزمایش عملی در میدان تیر، در انبارها نگه‌داری می‌شد و مورد استفاده مجدد قرار می‌گرفت.
- اقلامی مثل تأسیسات ساختمانی، چوب و نئوپان، گونی سنگری، تراورس، موتورجوش، موتوربرق، لوله‌ها، تانكرهای تولیدی و بسیاری از اقلام مشابه به‌دلیل کمبود انبار در فضای باز نگه‌داری می‌شد.
- نگه‌داری سوخت از موارد بسیار مهم و حیاتی مناطق جنگی به شمار می‌رفت که در مخازن مخصوص که اکثراً روباز و با گونی و خاک پوشانده می‌شدند نگه‌داری می‌شد. خودروهای حامل سوخت نیز سوخت مورد نیاز مناطق را تأمین می‌کردند.
- مخازن نگه‌داری آب یکی دیگر از موارد فعالیت‌های لجستیک جهت تأمین آب موردنیاز رزمندگان بود.
- نگه‌داری ماشین و ابزارآلات، مبحثی کاملاً تخصصی است. نگه‌داری ابزار، باطری، لاستیک، قطعات سبک، سنگین و نیمـه‌سنگین از مواردی است کــه توضیح کامل آن در این مقاله نمی‌گنجد و فقط به عنوان یکی از عناوین نگه‌داری نام برده می‌شود.
- نگه‌داری اقلام مربوط به بهداری از دیگر وظایف لجستیک بود که به دلیل نبود امکانات مناسب در مناطق عملیاتی، در شرایط مناسب نگه‌داری نمی‌شد. به عنوان مثال به علت عدم كنترل دمای انبار، برخی از داروها از بین می‌رفت؛ مثلاً آمپول‌هایی در زمستان یخ می‌زد و شربت‌هایی بر اثر حرارت تابستان و دمای محیط فاسد می‌شد. با وجود تمام مشکلات، مسئولین كنترل كیفی، روزهای خاصی در هفته از انبارها بازدید کرده و داروهای فاسد را جدا می‌کردند.
توزیع مواردی كه تا این‌جا در برآورد، تأمین و نگه‌داری مطرح شد، فعالیت‌های مقدمه‌ای بود برای توزیع این تجهیزات. اگر برنامه‌ریزی خاصی در خصوص توزیـع صورت نگیرد در حقیقت تمامی تلاش‌های قبلی به هدف خود نخواهد رسید.
انواع خودرو، لوازم یدكی و سوخت بر اساس جداول سازمانی خودرویی میان رده‌ها توزیع و ابزارآلات مورد نیاز تعمیرگاهها بر پایه رده تعمیراتی آن‌ها تحویل می‌شد.
- سوخت بر اساس سیستم منظمی كه حاصل تجربه بود، توزیع می‌شد و برای هر خودرو كارت سوخت صادر شده بود. برای قایق‌ها و خودروهای منطقه عملیاتی تنها در برابر كارت شناسایی خودرو، سوخت مورد نیاز قابل تحویل بود.
- توزیع آب بر اساس مصرف آب شرب و شستوشو انجام می‌شد كه البته این موضوع در ابتدا به صورت تجربی و سپس برای آن قبض آب صادر می‌شد.
- توزیع امكانات آشپزخانه و به ویژه موادغذایی بر اساس موجودی انبارها و جداول به شکل تجربی انجام می‌گرفت. توزیع غذا در شرایط عملیاتی و غیرعملیاتی متفاوت بود. در زمان عملیات یك سهمیه ویژه عملیات و یك سهمیه برای حوادث پیش‌‌بینی‌‌نشده میان رده‌ها توزیع می‌شد.
- توزیع انواع سلاح و مهمات بر اساس توان نگه‌داری و حجم زاغه‌ها و روزهای آفندی یا جهت مانور انجام می‌گرفت. توزیع لوازم تخصصی مانند وسایل اجرای آتش، قطب‌‌نما و تجهیزات انفرادی و گروهی شامل ماسك و بادگیر، كوله‌‌پشتی، سرنیزه و ... نیز بر اساس آمار نیروی انسانی واگذار می‌شد.
- موتوربرق، مصالح ساختمانی، تیرآهن، ورق، گونی سنگری و تراورس از موارد دیگر توزیع توسط لجستیك بود.
- توزیع جیره استحقاقی و پوشاك، نیازهای آموزشی، انواع ظروف غذاخوری یا ظروف حمل و نقل مایعات، اقلام آرشیو، امكانات سرمایه‌ای و تبلیغاتی، اقلام نشر و تبلیغ، ابزارآلات، قطعات یدكی، انواع شناور، موتورقایق و تجهیزات غواصی از موارد دیگر وظایف لجستیك در بخش توزیع به شمار می‌رفت.
نیروی انسانی و آموزش نیروی انسانی 
متأسفانه لجستیك از طرف برخی از مسئولین و فرماندهان در دفاع مقدس و تاكنون، به عنوان یك مركز علمی و تخصصی دیده نمی‌شود و حتی نیروهای تحصیل‌كرده دانشگاهی رغبت چندانی به كار در این حوزه ندارند و این به دلیل فرهنگ اشتباهی است که در میان پرسنل نظامی وجود دارد که لجستیك را یك محیط صرفاً اجرایی می‌دانند، اما باید دانست که در عقبة لجستیک، كوهی از دانش و تجربه برای آماده‌سازی تجهیزات و امكانات برای نبرد قرار دارد که از نظرها مخفی مانده.
همان‌طور كه در مقدمه اشاره شد لجستیك یك سیستم انسانی است، یعنی شالودة اصلی آن‌را عناصر انسانی تشكیل می‌دهند. نیروی انسانی لجستیك در دفاع مقدس اكثراً جوان و به طور شبانه‌روزی مشغول فعالیت و خدمت بودند.
به تدریج نیروهای متخصص و ماهر در اولویت جذب بخش لجستیک جنگ قرارگرفتند. نیروهای متخصص در حوزه تعمیرات، تغذیه و آشپزخانه (آشپز، نانوا)، جوشكار و سایر موارد مورد توجه قرار گرفت و دانشجویان دانشگاه نیز در كنترل مواد غذایی و بهداشت تغذیه كمك‌های شایانی انجام دادند.
در طی زمان، نیروهای متخصص در بخش سلاح و مهمات به تجربه كافی رسیدند. برای حمل و نقل مهمات نیز از نیروهای افغان استفاده می‌شد.
با تمام این اوصاف، كمبود نیروی متخصص در دفاع مقدس كاملاً مشهود بود که پركاری، كیفیت پایین كار را تاحدی جبران می‌كرد. تعداد نیروهای متخصص در میان نیروهای اعزامی در سطح مطلوبی نبود و همواره در حیطه‌های تخصصی و فنی مانند رانندگی، تعمیرات، آشپزی، نانوایی، قصابی، برق‌كاری، سیمپیچی، جوشكاری، لوله‌كشی، خیاطی و انبارداری و امثال آن كمبودهایی وجود داشت.
كمبود راننده باعث می‌شد تا از رانندگان شركت واحد اتوبوسرانی، امور زندان‌ها، اتحادیه‌ها، اصناف، كارخانجات و شركت‌های راه‌سازی كمك گرفته شود. در عملیات‌هایی نظیر والفجر۸، نیروی انسانی شركت‌هایی مانند هپكو، فیات آلیس، كاترپیلار نیز به كمك آمدند و خدمات ارزنده‌ای در خصوص تعمیرات و مهندسی ارائه کردند.
به طور كلی نیروی انسانی در دفاع مقدس از نظر تعداد و نوع تخصص دارای جدول شرح وظایف نبود. نیروهای بسیجی بیشترین تعداد نیروها را تشکیل می‌دادند و بقیه نیروها رسمی، قراردادی، روزمزد و وظیفه بودند. نداشتن مسكن، كمی حقوق و نیازهای درمانی از مسائلی بود كه نیروهای این بخش با آن مواجه بودند.
آموزش از وظایف مهم لجستیك، تربیت نیروهای متخصص بود كه بخشی از آن در درون سپاه و بخشی دیگر خارج از سپاه و حتی در كشورهای دیگر انجام می‌گرفت.
به عنوان مثال تعدادی از نیروهای رسمی مدیریت بهداری برای آموزش‌های تعمیر و به‌‌كارگیری تجهیزات پزشكی و تعدادی از نیروهای مدیریت ابزارآلات، برای آموزش تعمیرات به كشور دانمارك اعزام شدند. هم‌چنین چند نفر از نیروهای مدیریت تسلیحات برای گذراندن دورة تعمیرات توپ و پدافند به كشورهای آلمان، اتریش، كره شمالی، چین و آرژانتین رفتند.
ایجاد آموزشگاه‌ها و دانشكده‌های تخصصی گام دیگری بود كه در لجستیك برداشته شد. آموزش قطعه‌شناسی، نگه‌داری، تعمیرات و انبارداری در حوزه موتوری و دوره‌های آموزش آشپزی، قصابی، انبارداری و نگه‌داری مواد غذایی توسط كارشناسان هتل‌ها و اصناف در حوزه مدیریت تغذیه برگزار می‌شد.
در مورد مهمات، دوره‌هایی در زمینه شناخت نوع و نحوه نگه‌داری سلاح و جنگ‌‌افزار و تعمیرات توپ و پدافند برگزار شد.
نحوه نصب سوله و چگونگی تنظیم شناسنامة ساختمان و نصب تابلوهای برق، نحوه نگه‌داری و روش تخلیه و بارگیری در انبارها، ثبت آمار و اسناد، روش كدگذاری و چگونگی كنترل كیفی و كمی كالا، رانندگی ماشین‌های سبك و سنگین، پیگیری تصادفات، مكانیكی ، نقشه‌‌خوانی، تعمیرات رادیو، تلویزیون و یخچال، تعمیر موتورقایق، دریانوردی، غواصی، نگه‌داری شناور و لباس‌های غواصی از مهم‌ترین آموزش‌هایی بود كه توسط لجستیك برگزار شد.
این موارد بخش كوچكی از فعالیت‌های آموزشی لجستیك بود كه با تلاش بی‌وقفه، متخصصینی با تجربه و كیفی را تحویل دفاع مقدس داد. هم‌چنان كه حضرت امام فرمود دفاع مقدس، كشور ما را چون فولاد آبدیده كرد، روز به به روز بر توانایی‌های تخصصی رزمندگان نیز افزوده می‌شد.
فضا و مكان با اطمینان می‌توان گفت که هیچ كدام از مكان‌های مورد استفاده در بخش لجستیك، كاربرد تخصصی نداشت و مناسب امور لجستیك نبود و به مرور زمان شكل و شمایل مناسب را پیدا کرد. در جنگ ناخواسته‌ای كه زیرساخت‌های مناسبی جهت دفاع وجود نداشت، مقاومت هشت ساله چگونه در مقابل تمامی جهان شکل گرفت؟! ابعاد دفاع مقدس بسیار وسیع است و هر چه زمان می‌گذرد گمنامی دلاوران لجستیك بیشتر آشكار می‌شود.
جهت نگه‌داری سلاح و مهمات، شرایطی مانند فضا ، دمای محیط و چیدمان، نقش تعیین‌كننده‌ای ایفا می‌كنند. آیا در آن دوره این فضا و مكان و شرایط استاندارد وجود داشت؟ جواب صد در صد منفی است. نگاهی به شهدای لجستیك نشان می‌دهد که تعداد زیادی از این شهدا مربوط به حوزه مهمات و سلاح هستند كه در این راستا جان خود را خالصانه فدا کردند.
نیروها به طور شبانه‌روزی در تعمیرگاه‌هایی كه كم‌تر مسقف و بیشتر روباز بودند به انجام كارهای تعمیراتی مشغول بودند. انبارها نیز اكثراً غیراستاندارد بودند و تهویه مناسب نداشتند. به طور كلی آن‌چه درخصوص فضا و مكان می‌توان گفت این است كه فضاهای موجود از لحاظ كیفی، متناسب با كار واحدها نبوده و كاربرد تخصصی نداشتند. حجم بالای مأموریت‌ها و گستردگی روزافزون آن، زمانی باقی نمی‌گذاشت تا كار ساخت و ساز صورت گیرد، بنابراین اگر مكانی دارای آب و برق و حداقل شرایط بود تملك می‌شد و مورد استفاده قرار می‌گرفت. با این وجود، تهیه و ایجاد مكان‌های نگه‌داری تجهیزات و مهمات و سلاح از امور طاقت‌فرسای لجستیك بود كه به بهترین شكل ممكن و در كوتاه‌ترین زمان صورت می‌گرفت، اما دارای استانداردهای لازم نبود.
فعال‌سازی تعمیرگاه‌های سیار از تحركات بسیار مهم و سرنوشت‌ساز دفاع مقدس بود. تعمیرگاه‌های ثابت بیشتر اسكلت آهنی، دیوار بلوكی یا آجری و كف سیمانی داشتند. استحكامات این تعمیرگاهها در عقبة منطقه، در حد كیسه‌های گونی پرشده از خاك و محل استراحت نیروهای تعمیركار، سنگرهایی از نوع سوله آهنی بود.
اما آن‌چه برای لجستیك در بخش فضا و مكان اهمیت فوق العاده‌ای داشت، آشپزخانه و نانوایی و تجهیز آن بود كه در اولویت ساخت و ساز لجستیك قرار داشت.
ایجاد كارگاه‌های نجاری، جوشكاری، برق و سیمپیچی و ... از دیگر موارد ساخت فضا و مكان توسط لجستیك بود. فضای نگه‌داری مواد غذایی و دارویی نیز كانتینرهای سردخانه‌ای ٦ متری ثابت و خودروهای یخچال‌دار بود كه موتور آن با برق و گازوئیل كار می‌كرد.
منابع:
لجستیک ۸ سال دفاع مقدس، عملیات‌های:
ثامن‌الائمه، خیبر، بدر، والفجر۴، والفجر۸، کربلای۵، بیت المقدس، طریق القدس
نویسنده: فخراله آزاد
