بررسی جنگ هشت ساله از زاویه ارزش‌های اخلاقی حاکم بر دو جبهه و نگاه ویژه به ظهور و ثبوت صفات انسانی و غیرانسانی در جبهه ایران اسلامی و جبهه رژیم بعثی عراق؛ ما را با مهم‌ترین ادبیات حاکم بر آن سال‌ها آشنا می‌سازد. متجاوزان بعثی به عنوان جنود شیطان، تمام صفات حاکم بر یک جامعه غیرانسانی را درعملکرد هشت‌ ساله خود به ظهور رساندند و رزمندگان و ملت خداجوی ما تمام ارزش‌های متصور در یک جامعه خدایی را عینیت بخشیدند. محوریت اخلاق اسلامی در تمام مراحل و زنجیره دفاع مقدس یکی از تفاوت‌های اساسی جبهه ما با جبهه رژیم بعثی عراق بود. اعتقاد ما این است: همان‌گونه که دفاع ما یکی از مصادیق بارز جهاد فی‌‌ سبیل الله بود؛ جبهه‌های ما نیز محل تحقق ارزش‌های قرآنی شد.
و اما حکایت عمل صدام و متجاوزان عراقی. حکایت تلخ یک واقعیت غیرانسانی هشت ساله است. رفتار ضداخلاقی و ددمنشانه رژیم بعث عراق با مردم خویش و مرزنشینان ایران اسلامی و اقدامات ضد بشری با رزمندگان، اسرا و مردم بی‌دفاع شهرها و روستاها‌ از واقعیات تکان‌دهنده و ضدانسانی منحصر به فرد بعثیان در تاریخ جنگ‌های بشری است.
اعمال ضدانسانی رژیم بعثی و حامیان او و تأیید آن‌ها از سوی مجامع بین‌المللی از یک سو و اصالت اخلاق اسلامی و حاکمیت ارزش‌های انسانی در مردم،‌ مسئولان و رزمندگان ایران اسلامی در طول جنگ از سوی دیگر، هشت سال نبرد ارزش‌های متضاد و نهایتاً پیروزی عاملان اخلاق الهی را در تاریخ بشر ثبت نمود.
مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: «در همة مراحل این جنگ، چه در عملیات نظامی جبهه، چه در بیرون جبهه، چه در برخورد با اسرا، چه در تبلیغات، در همه مراحل، ارزش‌ها و اخلاق انسانی رعایت شد. کار بی‌اخلاق و کار ضد ارزش و ضد بشر از این ملت صادر نشد.»^۱
تحقیق پیرامون مصادیق اقدامات اخلاقی و ضد اخلاقی دو جبهه‌، و ترسیم واقعی ارزش‌های حاکم بر جبهه خودی و دشمن وانتقال مستند این ارزش‌ها به مخاطبان، از وظایف راویان و دستگاه‌های ترویج فرهنگ مقاومت است.
در انتقال تاریخ نورانی دفاع هشت ساله و انعکاس حماسه دلیر مردان این آب و خاک،‌سخن گفتن از پیروزی‌های نظامی، بدون بیان اوصاف ارزشی حماسه آفرینان و ترسیم فضای اخلاقی حاکم بر آن سال‌ها، حقیقت جهاد فی سیبل‌الله ما را به خوبی منتقل نخواهد کرد. نسل فعلی و همه آیندگان باید در تقابل هشت ساله ارزش‌های متضاد؛ اخلاق الهی، انسانی و حقوق بشر را به وضوح در جبهه خود بیابند و با عنایت به عملیاتی شدن این ارزش‌ها از سوی مجاهدان راه خدا، این صفات پسندیده را در تمام مقاطع و مراحل زندگی خویش به کار گیرند.
بعضی از عناوین مطالعاتی که می‌تواند؛ بیان‌کننده واقعی صفات اخلاقی حاکم بر آن دوران باشد و به خوبی مورد استفاده مرّوجین فرهنگ مقاومت و همه مشتاقان تاریخ حماسه ارزشی ما قرار گیرد به شرح زیر است:
۱- دلایل زیرِپا گذاشتن تمام ارزش‌های اخلاقی از سوی متجاوزین بعثی در هتک حرمت نوامیس،‌ تجاوز و زنده به گور کردن زنان و دختران.
۲– علل نادیده گرفتن حقوق بشر و تمام مقررات بین‌المللی از سوی رژیم بعثی عراق در حمله شیمیایی گسترده به مناطق مسکونی و مردم بی‌دفاع عراق و جمهوری اسلامی، به عنوان نمونه شهرهای حلبچه و سردشت.
۳ – مقایسه نحوه برخورد با اسرای ما در اردوگاه‌های رژیم بعثی و اقدامات جمهوری اسلامی ایران با اسرای عراقی
۴– چرایی عدم به کارگیری سلاح شیمیایی از سوی ایران اسلامی در طول هشت سال دفاع مقدس از منظر اصالت اخلاق و ارزش‌های دینی و انسانی.
۵– بمب‌باران و موشک باران مناطق مسکونی و کشتار مردم بی‌دفاع و غیرنظامی از سوی رژیم بعثی و تطبیق آن با حاکمیت صفات ضد انسانی در جبهه دشمن.
۶– حمله موشکی به هواپیمای مسافربری و کشتن صدها زن،‌کودک و انسان‌های بی‌گناه و اثبات نزدیکی تفکرات ضد بشری صدام و حامیانش در طول جنگ.
۷– دلایل اخلاقی، عدم مقابله به مثل جمهوری اسلامی در جنگ شهرها و حملات شیمیایی.
۸– مقایسه خصوصیات اخلاقی فرماندهان و رزمندگان جبهه ایران اسلامی با خصوصیات فرماندهان بعثی و نیروهای عراقی در طول جنگ.
۹– مقایسه روحیات اسرای عراقی میهمان در ایران و اسرای ایرانی در بند رژیم بعثی در پایان دوره اسارت.
۱۰– مقایسه شخصیت و خصوصیات اخلاقی رهبران دو کشور، در راستای چگونگی تعمیم و تأیید ارزش‌های مورد احترام در جامعه خویش و رزمندگان حاضر در میدان‌های نبرد.
۱۱– تفاوت در انگیزه‌های حضور در میدان نبرد در بین رزمندگان ایران اسلامی و متجاوزان بعثی در راستای جستجوی عنصر اعتقاد و تأسی به سید و سالار شهیدان در نیروهای رزمنده خودی و عنصر اجبار، ترس و بیگانگی با اعتقادات و ارزش‌های دینی در نیروهای متجاوز.
۱۲– بررسی دلایل کشته شدن نزدیک به شش هزار اسیر ایرانی در بند رژیم صدام به دنبال اقدامات ضد انسانی و شکنجه‌های منجر به شهادت، از سوی شکنجه‌گران بعثی.
۱۳– مطالعه خاطرات اسرای عراقی میهمان جمهوری اسلامی در راستای حاکمیت اخلاق الهی و ارزش‌های انسانی در محیط اردوگاه‌ها در مدت اسارت در ایران.
۱۴– چگونگی بهر‌ه‌برداری رژیم بعث عراق، از گروهک منافقین برای سرکوب شیعیان، مخالفان و مردم بی‌دفاع کُرد در جهت اثبات بی‌بهره‌گی این گروهک از کمترین نشانه‌های اخلاقی و اقدامات ضد اخلاقی و ضد انسانی آن‌ها نسبت به با مردم بی‌گناه عراق.
۱۵– مطالعه ویژگی‌های جنود رحمن و جنود شیطان و تطبیق آن با دوران جنگ در جهت یافتن مصادیق آن در ادبیات حاکم بر نبردهای دو جبهه.
۱۶– بررسی آماری جنایات صدام از ابتدای حکومت، با مردم خویش و در طول هشت سال جنگ تحمیلی بر علیه ایران اسلامی، در راستای اثات حاکمیت صفات شیطانی در رهبری عراق و تمام فرماندهان و مزدوران آن‌ها.
۱۷– بررسی وضعیت مردم،‌ مسئولان، رزمندگان و فضای حاکم بر جبهه‌، خودی در جهت شناسایی و اثبات حاکمیت صفات پسندیدة اخلاقی، چون ایمان، اخلاص،‌صداقت، وحدت، شجاعت و سایر مؤلفه‌های اخلاقی در ترویج فرهنگ مقاومت.
باید مفهوم جنگ ارزشی تعریف و خصوصیات آن در مخاطب و تثبیت گردد؛ و این‌که جنگ ما با رژیم بعثی صدام و همه حامیان او در امتداد قیام سید و سالار شهیدان علیه‌السلام و جهت احیای امر به معرف و نهی از منکر بود و از مصادیق معروف الهی. به همین دلیل و در راستای تحقق این واجب الهی، راهی جز عمل به معروفات، که همان اخلاق الهی است؛ وجود نداشت. ملت خداجو و رزمندگان ما در طول دفاع مقدس بایستی به موازات شکست دشمن در جنگ نظامی، در جنگ ارزش‌ها نیز پیروز می‌شدند و این اصل اساسی در جنگ نابرابر با دشمنان ارزش‌های انسای بود. دفاع مقدس ما حکایت معروفی بود که برای ظهور و موفقیتش، عمل به منکر جایگاهی نداشت و دقیقاً به همین دلیل است که در شرایط کنونی نیز نظام مقدس اسلامی‌مان برای پیشبرد مقاصدش،‌ سلاح هسته‌ای را هم‌چون سلاح شیمیایی در جنگ هشت ساله، جایز نمی‌داند.
معیارهای مقابله به مثل ما در هنگام حملات رژیم بعثی، ارزش‌های قرآنی بود. آن‌جا كه ما حتی که حقوق مردم مظلوم و بی‌دفاع عراق را در خطر می‌دیدیم؛ از حق منطقی خویش می‌گذشتیم و با آگاهی از زیانی که از این گذشت می‌دیدیم و علی‌رغم توان مقابله؛ اقدام نمی‌کردیم. ما در مقابل حملات شیمیایی رژیم بعثی، در طول جنگ هرگز از سلاح شیمیایی استفاده نکردیم و در برابر هتک حرمت به اسرای خویش و شکنجه‌های وحشیانه رزمندگان در بندمان، جز به انسانیت و حفظ کرامت انسانی با اسرای عراقی رفتار نکردیم.
ما در مقابل بی‌احترامی به نوامیس و تجاوز به زنان و دختران این مرز و بوم و زنده به گور کردن آن‌ها، توسط بعثیان کافر، جز به سلاح اخلاق که زیبندة مجاهدان فی سبیل‌الله است؛ اقدام نکردیم. اخلاق الهی و توجه به کرامت انسانی، صفت بارز جبهه حق بود و اخلاق شیطانی و زیرپا نهادن ارزش‌های انسانی،‌از صفات شیطانی متجاوزان بعثی.
به تعبیر مقام معظم رهبری: «هشت سال دفاع مقدس، مجموعه‌ای از صفات والا و فرهنگ‌های ممتاز و عقاید و معارف برجسته است که راویان آن هم‌چون آیینه‌ای در مقابل یک مظهر جلال و جمال هستند.»^۲
شیرینی پیروزی در دفاع هشت ساله، از آن جهت است که ما همراه با پیروزی نظامی درجنگ صفات خدایی با خصلت‌های شیطانی نیز به پیروزی رسیدیم؛ و ملت و رزمندگان اسلام در آن آزمایش بزرگ، زیباترین اوصاف انسانی را به ظهور رساندند.
به نظر می‌رسد؛ به منظور پاسداشت خصلت‌های عینیت یافته آن دوران و به جهت شکرگزاری از خداوند بزرگ به خاطر قرار دادن این قطعه نورانی در تاریخ ملت ایران و به جهت انتشار پیام واقعی آن سال‌ها، رعایت دو نکته در امر ترویج فرهنگ مقاومت ضروری باشد:
۱- ترویج ارزش‌های اخلاقی حاکم بر جبهه‌های حق علیه باطل در هشت سال دفاع مقدس.
۲- حاکمیت ارزش‌های اخلاقی بر نحوة ترویج تاریخ دفاع مقدس.
در این میان بازشناسی صفات حاکم بر دوران هشت ساله از سوی صاحبان اندیشه و فرهیختگان به جا مانده از آن سال‌ها، راه ترویج بهتر آن فرهنگ را هموارتر و گسترة عمل را جامع‌تر می‌كند.
با گذشت نزدیک به بیست و چهار سال از آن عرصه شکوه و عظمت، جامعه ما بیشتر از هر زمان دیگر نیازمند اخلاق الهی و ارزش‌های انسانی است و بهترین راه، سیراب شدن این نسل و نسل های آینده از کوثر لایزال ارزش‌های قرآنی حاکم بر آن سال‌ها است.
مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند: «می‌بایست این فرهنگ با جدیت تمام در سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی کشور لحاظ و تثبیت گردد. بر همین اساس باید با آفت‌ها و ضد ارزش‌های فرهنگی دفاع مقدس که همانا، رفاه‌طلبی و دنیا خواهی است مقابله کرد. »^۳
هم اکنون جامعه ما به دژی آهنین نیازمند است که بتواند خود را در مصاف با تهاجمات فرهنگی و شیطان نفس حفظ كند. حاکمیت اخلاق در جامعه و ارتباط دو سویه اخلاقی میان مردم و مدیران و دست‌اندرکاران اداره کشور؛ باعث رشد و ارتقاء مقبولیت نظام اسلامی گردیده و رشد و تعالی در ابعاد مختلف را در پی خواهد داشت.
مقام معظم رهبری در این خصوص می‌فرمایند: «جنگ مظهر این ارزش‌هاست، این‌ها چیزهایی نیست که هیچ کس از این‌ها خود را بی‌نیاز بداند؛ بنابراین راوی جنگ، در واقع دارد یک چنین ارزش‌هایی را روایت می‌کند؛ حکایت یک چنین خصال پسندیده و اوج‌هایی را دارد به احتمالاً مخاطبين خود نشان می‌دهد.»^۴
به همین منظور اقدامات زیر می‌تواند؛ جهت ترویج و تثبیت آن خصلت‌های پسندیده پیشنهاد گردد:
۱- تعیین استراتژی اخلاق جامعه، با بهره جستن از ارزش‌های اخلاقی تثبیت شده در دوران دفاع مقدس.
۲- تلاش در جهت کاربردی نشان دادن صفات اخلاقی به اقشار مختلف جامعه با شناساندن خصایل نیکوی عمل شده در دوران هشت ساله و معرفی عاملان آن به شکل‌های متنوع و مخاطب‌پسند.
۳- ترسیم و ارائه ابعاد زیبای پیروزی‌های اخلاقی دوران دفاع مقدس با استفاده از تکنیک‌های مختلف رسانه‌ای و قالب‌های هنری متناسب با مخاطبان.
۴- پژوهش بازشناسی مصادیق ارزش‌های اخلاقی و استفاده از آمار و ارقام مقایسه‌ای در راستای ارائه درست صفات انسانی حاکم بر جبهه خودی و صفات غیراخلاقی حاکم بر جبهه دشمن.
امید است ما و همه آن‌ها که در دل، فضای آکنده از عطر معنویت، روحانیت و اخلاق در آن چشمه‌‌سار لایزال هشت ساله، را جستجو می‌کنند و همه آن‌ها که در راستای عمل به دستورات الهی در جامعه و نسل آتی دل می‌سوزاندند؛ به وظیفه خطیر خویش در این زمینه آگاهی یابند و بیش از گذشته در راستای ترویج آن فرهنگ آن دورانِ بی‌مثال گام برداند.
و بالاخره نکته پایانی سخن مقام معظم رهبری است که در این زمینه می‌فرمایند: «آن خصوصیات، آن خصلت‌ها، برای کشور ما یکی از بزرگ‌ترین نیازهاست این‌ها را بایستی نگه داریم و در مقابله با تلاشی که می‌شود برای به فراموشی سپردن آن‌ها، مقاومت کنیم.»^۵

پی‌نوشت‌ها:
۱. گزیده بیانات مقام معظم رهبری درباره دفاع مقدس، خبرگزاری فارس، ۸۸/۷/۱
۲. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با فعالان عرصه ادبیات و هنر مقاومت، ۸۸/۶/۲۴
۳. دوران افتخار، صفحه‌۲۰، بیانات مقام معظم رهبری پیرامون دفاع مقدس
۴. سخنان مقام معظم رهبری در دیدار با فعالان عرصه ادبیات و هنر مقاومت، ۸۸/۶/۲۴
۵. همان

نویسنده: فتح‌الله نادعلی