در کارنامه سینمای ایران، فیلم‌های دفاع مقدس بسیار ثبت شده که از آن میان برخی با ماندگاری بیش‌تر از سایر تولیدات، رنگ و بوی نوستالژی به خود گرفته و تا امروز و تا سال‌ها بعد هم هویت ماندگار و تاثیرگذار خود را حفظ خواهند کرد. از میان آن‌ها، گلچین برخی آثار که به واسطه ملودی و موسیقیِ متن ماندگار شده‌اند لذتی دوچندان دارد. اگر تردید دارید، در این مرور با ما همراه شوید.
پرواز در شب؛ محمدرضا علیقلی داستان فیلم «پرواز در شب» ارجاعی مستقیم به حماسه عاشورا دارد. همان نکته‌ای که محمدرضا علیقلی در مقام آهنگ‌ساز به بهترین نحو توانست با بهره‌گیری از ملودی آیینی نزدیک به نوای سینه‌زنی و عزاداری هیات‌های حسینی، آن را به زبان موسیقایی بر فیلم منطبق کند. موسیقی این فیلم به‌خصوص در سکانس‌های پایانی و شهادت مهدی نریمان، حضوری پررنگ در برانگیختن احساس مخاطب دارد و کمک بسیار زیادی در همراهی احساسی با فیلم می‌کند. علیقلی برای آهنگ‌سازی این فیلم نامزد دریافت سیمرغ بلورین از جشنواره فیلم فجر شد.
کانی‌مانگا؛ مجید انتظامی «کانی‌مانگا» از جدی‌ترین و نخستین فیلم‌های روایت‌گر یک عملیات جنگی در سینمای ایران محسوب می‌شود. فیلمی که به معنای واقعی کلمه با رنگ و بوی حماسی در گونه‌شناسی سینمایی، استانداردهای لازم برای قرار گرفتن در گروه پرطرفدار فیلم‌های اکشن را داشت. مجید انتظامی این وجه دوگانه را به‌خوبی در ساخت موسیقی این فیلم رعایت کرده است. موسیقی در اکثر نماهای اکشن، هیجانی و هراس‌انگیز فیلم حضوری زیرزمینه و ثابت دارد و هر از گاه با اوج‌گیریِ کنترل شده، کارگردان را در خلق موقعیت‌های حماسی کمک می‌کند.
افق؛ محمدرضا علیقلی 
پس از همکاری در «پرواز در شب» حالا دیگر علیقلی و ملاقلی‌پور به شناختی کامل‌تر از هم رسیده‌اند و شاید به همین دلیل، این‌بار علیقلی به کنایه و بهره‌گیری از ملودی بسنده نکرده و بخشی از بار موسیقایی فیلم را مستقیما بر دوش مداحی می‌گذارد. نوای معروف و ماندگار «بمیرید، بمیرید، در این عشق بمیرید» یادگار شنیداری مخاطبان سینمای ایران از «افق» است و بیراه نیست اگر اذعان کنیم خاطره شنیداری آن بر ملودی موسیقاییِ دیگر بخش‌های فیلم سایه انداخته است.
از کرخه تا راین؛ مجید انتظامی فیلم سینمایی «از کرخه تا راین» سکوی پرتاب مجید انتظامی به سمت توفیقات مستمر در خلق موسیقی ماندگار برای آثار سینمایی دفاع مقدس بود. ملودی گوش‌نواز و احساس‌برانگیز انتظامی با بهره‌گیری از ظرفیت موسیقایی سوت دهانی، فلوت و دیگر سازهای مشابه تبدیل به اثری شاخص در حوزه دفاع مقدس شد و خیلی زود هویتی مستقل از فیلم تاثیرگذار ابراهیم حاتمی‌کیا پیدا کرد. انتظامی با موسیقی «از کرخه تا راین» سیمرغ دیگری به کارنامه افتخارات جشنواره خود افزود.
لیلی با من است؛ بهنام ابطحی موسیقی متن فیلم سینمایی «لیلی با من است» هیچ‌گاه نتوانست به عنوان یک اثر مستقل و سوای از فیلم حیات داشته باشد، اما ضرباهنگ و لحنی که بهنام ابطحی برای تکمیل روایت طنازانه و در عین حال حماسی کمال تبریزی انتخاب کرد، آن‌قدر بر قامت فیلم خوش نشست که حالا به‌سختی می‌توان فیلم را مستقل از موسیقی‌اش به یاد آورد. فراز و فرود موسیقی هم‌راستا با درونیات و تردیدهای صادق مشکینی و ضریب طنزی که تک‌مضراب‌ها به برخی صحنه‌ها می‌دهند، این اثر را به یکی از موفق‌ترین موسیقی‌های متن فیلم‌های دفاع مقدس بدل کرده است.
بوی پیراهن یوسف؛ مجید انتظامی مجید انتظامی در ادامه همکاری‌اش با ابراهیم حاتمی‌کیا بار دیگر روی هنر زنده‌یاد علیرضا خورشیدفر حساب کرد. هنرمندی که موسیقی از کرخه تا راین با صدای سوت او به دل مخاطبان سینمای حاتمی‌کیا خوش نشسته بود. این‌بار در روایت دلتنگی یونس برای یوسف گمگشته‌اش بار دیگر این نوای دل‌انگیز، سهمی از ملودی فیلم را از آن خود کرد. انتظامی به رغم تمرکز بر همان ظرفیت‌های پیش‌تر جواب‌داده، هرگز دست به تکرار خود نزد و با خلق موسیقی «بوی پیراهن یوسف» برگ دیگری از توانمندی‌های خود را رو کرد.
آژانس شیشه‌ای؛ مجید انتظامی اگر «از کرخه تا راین» نقطه عزیمت مجید انتظامی در مسیر درخشش در آسمان موسیقایی سینمای ایران بود «آژانس شیشه‌ای» را می‌توان نقطه اوج او در این مسیر قلمداد کرد. فیلمی که هیچ نما و تصویری از میدان جنگ ندارد، اما هنوز که هنوز است عنوان محبوب‌ترین فیلم دفاع مقدسی سینمای ایران را با خود دارد.
ابراهیم حاتمی‌کیا در اوج بلوغ فیلم‌سازی خود، بار دیگر از همراهی مجید انتظامی بهره گرفت تا این‌بار فضای پلیسی، حماسی، احساسی و آرمانی داستانش را به تصویر درآورد و سیمرغ دیگری را به کارنامه این آهنگ‌ساز بیفزاید.
روبان قرمز؛ محمدرضا علیقلی حاتمی‌کیا پس از چند همکاری بی‌واسطه با مجید انتظامی برای خلق یکی از عجیب‌ترین و متفاوت‌ترین آثار کارنامه خود یعنی «روبان قرمز» سراغ آهنگ‌سازی رفت که پیش‌تر تجربه همکاری با رسول ملاقلی‌پور را در سینمای جنگ داشت.
محمدرضا علیقلی که تبحر خاصی در فضاسازی با استفاده از آوا و موسیقی داشت بهترین گزینه برای حاتمی‌کیا بود تا فضای خشک و خالی میان کاراکترهای تنهای فیلمش را با موسیقی پر کند. کاری که علیقلی به بهترین شکل از پس آن برآمد. بریده‌هایی از موسیقی این فیلم توانست هویت مستقل از فیلم پیدا کرده و ماندگار شوند.
خداحافظ رفیق؛ سعید شعبانی‌نژاد اگر بخواهیم فهرستی از فیلم‌های به‌ناحق مهجور مانده سینمای ایران تهیه کنیم حتما یکی از این آثار، فیلم تحسین‌برانگیز «خداحافظ رفیق» است. فیلمی اپیزودیک
1 که به رغم فضای سورئال
2 داستانی‌اش، توانست بسیاری از دل‌بستگان به فرهنگ شهادت و دفاع مقدس را شیفته خود کند. این توفیق اما، حتما بدون همراهی بی‌نقص موسیقی در این اثر محقق نمی‌شد. موسیقی سوزناک و در عین حال حماسی سعید شعبان‌نژاد برای این فیلم، هرچند مورد تقدیر جشنواره‌ها قرار نگرفت، اما بعدها به عنوان اثری مستقل بارها و بارها شنیده شد.
دوئل؛ مجید انتظامی 
پس از تجربه مستقل ابراهیم حاتمی‌کیا با محمدرضا علیقلی در «روبان قرمز» حالا نوبت مجید انتظامی بود که با همکاری کارگردانی دیگر، توانمندی خود در خالق ملودی‌های حماسی را به رخ بکشد. احمدرضا درویش که شهرت خاصی در وسواس برای بهره‌گیری از بهترین ظرفیت‌های سخت‌افزاری در فیلم‌سازی و کارگردانی دارد، در «دوئل» که نخستن فیلم با صدابرداری دالبی در سینمای ایران هم بود توانست بهترین موقعیت را برای خلق موسیقی پرحجم و حماسی توسط مجید انتظامی فراهم آورد. انتظامی با این موسیقی بار
دیگر نامزد سیمرغ بلورین جشنواره فجر شد.
اخراجی‌ها؛ فریدون شهبازیان بی‌شک یکی از پرحاشیه‌ترین و پربسامدترین تولیدات سینمای ایران در حوزه دفاع مقدس فیلم نخست مسعود ده‌نمکی بوده است. فیلمی که برای نخستین‌بار توانست رقم فروش گیشه‌ای در سینمای ایران را چندین پله ارتقا دهد و در عین حال منتقدان سرسختی هم برای خود دست و پا کند. با وجود برخی انتقادات محتوایی، یکی از برگ برنده‌های اصلی اولین قسمت از سه‌گانۀ اخراجی‌ها موسیقی متن آن بود.
فریدون شهبازیان از آهنگسازان باسابقه سینمای ایران، اثری را برای این فیلم خلق کرد که تا امروز هم جزو نواهای آشنا و خاطره‌ساز مخاطبان سینمای ایران است.
پی‌نوشت
۱- آن دسته از آثاری که چند فیلم را در زمان معمول یک فیلم ارایه می‌کنند
. ۲- فراواقع‌گرایی، گرایش به ماورای واقعیت یا واقعیت برتر.
نویسنده: محمد
صابری
