اشاره: پدافند غیرعامل هميشه جزء مهمی از زندگی بشر بوده و قدمتی به اندازه‏‌ تاریخ دارد. انسان‌ها در دوران حيات خود سعی كرده‌اند تا با استفاده از عقل و تدبير و ارادۀ خود بهترين راه دفاع را در وضعيت‌های متفاوت در مقابل تهاجم دشمنان‌شان انتخاب کرده و آن را به كار بندند. در اين‌باره اقدامات دفاعی انسان هميشه با استفاده از سلاح و تجهيزات جنگی صورت نگرفته بلكه در مواردی شيوه‌هایی به كار رفته كه سلاح و تجهيزات جنگی در آن نقشی نداشته‌اند.
انسان‌های اولیه برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان و هم‌چنین کاستن از نگرانی‌ها‌ی خود به غارها، بالای درختان و دیگر مامن‌های طبیعی پناه می‌بردند. با شکل‌گیری تمدن‌های اولیه در جهان که با وقوع جنگ همراه بود، انسان‌ها اصول اولیه پدافند غیرعامل را به مثابه سپر برای حفاظت انفرادی و برج و بارو و قلاع محکم و مرتفع برای تامین امنیت گروهی به صورت گسترده‌ای رواج دادند. وجود خندق در اطراف شهرها و ایجاد دروازه‌های مستحکم برای پیشگیری از حملات غافلگیرانه دشمن در تمام جهان امری رایج بود.


قرآن کریم در آیه ۸۰ از سوره مبارکه انبیا می‌فرماید: وَ عَلَّمناهَ صَنعَۀَ لَبوُسٍ لَکُمْ لِتُحصِنکُمْ مِنْ بَأسکُم فَهَلْ اَنتُم شاکِرونَ. و ما به او(حضرت داود علیه‌السلام) ساخت زره را تعلیم دادیم تا شما را از آسیب جنگ در امان بدارد. پس آیا شکرگزار هستید؟
پیامبر عظیم‌الشان اسلام صلوات‌الله‌علیه در جریان هجرت با ورود به غار و استفاده از شگردهای اختفا و فریب مانع از دسترسی کفار قریش شدند. هم‌چنین در جریان غزوه احد با اتکا بر ارتفاعات و گماشتن نگهبان در نقاط نفوذ و یا در غزوه خندق با کندن گودال پیرامون مدینه مانع از نفوذ دشمن شدند.
حضرت امیرالمومنین علی^(ع) در نامه ۱۲ نهج‌البلاغه می‌فرماید: آن‌گاه که در میدان جنگ در مقابل دشمن قرار گرفتید می‌باید قرارگاه شما در دامنه کوه‌ها و تپه‌ها و یا در کنار رودها باشد تا پوشش و حفاظ شما شود و شما را از دشمن نگهبانی کند. یا در خطبه ۱۲۴ می‌فرماید: زره‌پوشیده‌ها را در پیشاپیش لشکر قرار دهید و آن‌ها که کلاه‌خود ندارند در پشت سر قرار گیرند.
این موارد نشان می‌دهد که دفاع غیر‌عامل موضوعی عقلانی و منطبق بر اعتقادات است و در حوزه تهدیدات پیش رو برای همه انسان‌ها در تمام دوران‌ها لازم و ضروری بوده، هست و خواهد بود.

***

تفکر ساخت و احداث دیوار و دژهای دفاعی از قدیم‌ به عنوان یک اقدام دفاعی با هدف سد کردن و ایجاد مانع در مسیر تهاجم دشمن و ممانعت از مواجه شدن با حملات غافلگیرانه مورد توجه دولت‌های مختلف بوده است. با وجود تغییر و تکامل سلاح‌ها و روش‌های تهاجمی، کماکان با تغییر شکل و کاربری متناسب با نوع تهدیدات به شکل‌های دیگری همانند ساخت تونل‌ها، ‌پناهگاه‌های چندمنظوره، سازه‌های امن زیرزمینی، دیوارها و موانع دفاعی الکترونیکی در ملاحظات دفاعی کشورها مورد توجه خاص قرار دارند.
بهره‌برداری از استتار و اختفا جهت مخفی و پنهان‌‌سازی، گرچه به قدمت طول تاریخ بشری است ولی اهمیت آن در طول جنگ جهانی اول به علت ورود هواپیماهای شناسایی و عکس‌برداری هوایی و افزایش تدریجی دقت تسلیحات آفندی، مورد توجه جدی قرار گرفت.
در آستانه قرن بیست و یکم که جهان آکنده از منازعات ژئوپلتیک بوده و نشانه‌ای از خاتمه درگیری‌های مسلحانه دیده نمی‌شود، انجام اقدامات پدافند غیرعامل توسط کشورهای مختلف استمرار داشته و جایگاه ویژه‌ خود را در سیاست‌های دفاعی کشورها و ملل مختلف به عنوان یک نیاز حیاتی حفظ کرده و با روش‌های مختلف ادامه یافته است.

آمریکا
در كشور آمريكا به عنوان دشمن شماره یک و بزرگ‌ترین تهدید‌کننده ایران اسلامی، پدافند غيرعامل با تاكيد بر دلايل سه‌گانه زير در كانون توجه دولتمردان این کشور قرار گرفته است:
الف- پدافند غيرعامل جزء مهمی از راهبرد بازدارندگی است.
ب- پدافند غيرعامل ابزار مفيدی برای مديريت بحران است.
ج- پدافند غيرعامل نقطه كانونی بقای كشور محسوب می‌شود.

سوئیس
در سوئيس که كشوری بی‌طرف است، پدافند غيرعامل تحت مديريت «اداره فدرال دفاع غيرنظامی»، دامنه وسيعی از تهديدات نظامی مشتمل بر حملات هسته‌ای، تهاجم متعارف و بلايای طبيعی و تكنولوژيكی را مورد توجه قرار داده است. در این کشور پدافند غيرعامل و خدمات اجباری مرتبط با آن از سه اصل كلی پيروی می‌کند كه عبارتند از:
۱- پدافند غيرعامل بايد فارغ از هر‌گونه تصوير پيش‌فرض از جنگ احتمالی آينده باشد.
۲- جنبه مقرون به صرفه اقتصادی بودن آن می‌بايست رعايت شود.
۳- به فاكتورهای فيزيولوژيكی و روانشناختی انسان لزوما توجه شود.

روسیه
برنامه پدافند غيرعامل روسیه بزرگ‌ترين برنامه از این دست در جهان است. پدافند غيرعامل در اتحاد جماهير شوروي سابق در دو مقياس مورد توجه قرار می‌گرفت:
۱- تامين پناهگاه‌های عمومی و جمعی.
۲- تامين حفاظت فردی.
در هر دو روش فوق، پيش‌بينی‌های لازم برای مواقعی كه امكان تخليه جمعيت وجود نداشته باشد و نيز برای شرايط وقوع يک حمله هسته‌ای قريب‌الوقوع در نظر گرفته شده است. نكته مهم در برنامه‌های پدافند غيرعامل اين كشور آن است كه اولويت اول در كليه تمهيدات پدافندی به مراكز شهری و صنعتی داده شده.

فلسطین اشغالی
رژيم صهيونيستی به عنوان یکی از تهدید‌گران جامعه بشری و بزرگ‌ترین تهدید اسلام و ایران اسلامی، دارنده يكی از جامع‌ترين قوانين دفاع غيرعامل در جهان شناخته ‌شده است. يك سيستم عالی اعلام خطر حمله در آن‌جا وجود دارد كه نمايانگر اهميت زياد هشدار و اعلام در نظام پدافندی اين رژیم اشغالگر است. هم‌چنين احداث پناهگاه در این رژيم اجباری است، به‌طوری كه می‌تواند ۸۰درصد مردم را در برابر آثار حمله با سلاح‌های متعارف در خود پناه دهند. مديريت بحران نيز در این رژیم غاصب در دستور كار پدافند غيرعامل است. نگرش تمهيدات پدافندی این رژیم با اهداف زیر دنبال می‌شود:
الف- ملت مسلح.
ب- دفاع استراتژيك، تهاجم عملياتی و استراتژی زمين در برابر صلح.
ج- سياست آمادگی هميشگی برای جنگ.
د- ايجاد شهرك‌های يهودی‌نشين به عنوان سپر امنيتی و پدافندی، ويژه مناطق مرزی.

ایران
ساخت بناهای گروهی حصاردار در ایران با طرح‌ها و نقشه‌های گوناگون از سه هزار سال پیش ساخته شده است. قلعه بلوارآباد در شهرستان خوی، حصار ستیل در کاشان، قلعه حسنلو در ارومیه، تورنگ در گرگان، تپه‌حصار در دامغان، نوشیجان تپه بین همدان و ملایر و... از نمونه‌های بناها و استحکامات دفاعی ایران به شمار می‌آیند.
با توجه به قدرت جمهوری اسلامی ایران در شروع دهه پنجم رشد و توسعه، با توجه به رشد فزاينده تفكر اسلامی آن هم به شيوه اسلام انقلابی، تهديدی دوسویه تجسم یافته که باید از سوی ما جدی گرفته شود. بی‌گمان همان‌گونه که اسلام و انقلاب اسلامی ایران تهدیدی جدی در برابر ظلم و ستم و جهانخوارگی استکبار است، استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا، به همراه رژیم صهیونیستی نیز تهدید اصلی و جدی اسلام و ایران اسلامی هستند. از اين‌رو وجود كامل‌ترين تمهيدات دفاعی، مركب از پدافند عامل و غيرعامل در مقابل حجم گسترده تهدیدات عامل و غیرعاملِِ جهانی و منطقه‌ای به حکم عقل و شرع مقدس لازم و ضروری است.
نظر به این که تهدیدات دشمنان گستره‌ای وسیع داشته و حوزه‌هایی چون عمران(زيربنایی)، مخابرات، صنايع، مالی و اقتصادی، ديپلماسی، حوزه دفاع، حمل و نقل و ارتباطات، انرژی، دارو، غذا، آب، رسانه‌ها و تبليغات روانی و... را در برمی‌گیرد تقابل هوشمندانه، علمی و مستمر با این تهدیدات از جمله پایه‌های اساسی امنیت ملی کشور محسوب می‌شود و ساختار پدافند غیرعامل کشور نیز بر همین اساس به وجود آمده است.
ايجاد رخنه در اتحاد مردم و حاکميت، ايجاد بحران کاذب اقتصادی، ایجاد شایعه و جنگ رسانه‌ای نیز از جمله آفند‌های غیر‌عامل دشمن است که براساس یک استراتژی واحد طراحی و بسته به مقتضیات زمان، مکان و شرایط کشور تاکتیک‌های متنوع، هوشمند و تخصصی به خود می‌گیرند و از طرف دشمنان تا رسیدن به نتیجه مطلوب(شکست و یا حداقل مهار جمهوری اسلامی ایران) به صورت مستمر در حال انجام است.

نویسنده: فتح‌الله نادعلی