اشاره: در زمانی که این شماره از مجله فکه به زیور طبع آراسته و حالا منتشر شده است، حدود یک ماه از ۴۵ سالگی انقلاب اسلامی ایران، نخستین انقلاب پیروز و به ثمر رسیده تاریخ شیعیان گذشته و این فراز مهم تاریخ اسلام در پنجمین دهه خود قرار گرفته است. انقلابی که در عمر خود فرازونشیب‌هایی داشته و از گردنه‌های بس خوفناکی گذشته و توفان‌ها و سیلاب‌هایی را پشت سر نهاده است و به کوری چشم بدخواهان، جوانی را گذرانده و در آستانه میانسالی است. سرگذشت انقلاب اسلامی ایران که هر روزِ آن به اندازه عمرِ یک ملت گذشته، دستخوش جریان‌ها و اتفاقات و رویدادهایی بوده که هرکدام به اندازه مثنوی هفتاد من کاغذ سخن در کنه ذات خود دارند. داستان‌هایی که هرکدام جای بسی تحلیل دارند و تبیین‌شان به کرسی‌های اختصاصی در کالج‌ها نیازمند است. آن‌چه در ماهنامه فکه به شما پیشکش می‌شود خلاصه نقل داستان‌های این انقلاب است. داستان‌هایی خواندنی که تجدید خاطره‌ای است برای گذشتگان، بازخوانی است برای نسل حاضر و میراثی است برای آیندگان. 
پس از دستگیری امام خمینی در بامداد ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ هزاران معترض به خیابان‌ها ریختند و قیامی تاریخی را شکل دادند. ماموران رژیم صدها نفر از مردم معترض را به شهادت رساندند و صدها نفر را روانه زندان‌ها کردند. چند ماه بعد، رژیم شاه دستور آزادی امام خمینی از زندان را صادر کرد و امام پس از آزادی، از اطرافیانش خواست به خانواده زندانیان سیاسی و شهدا کمک کنند. گروه‌های مبارز مسلمان از جمله موتلفه اسلامی، متولی این امر مهم شدند و توانستند رسمی را آغاز کنند که هم خانواده‌های زندانیان سال ۱۳۴۲ و هم خانواده‌های زندانیان ۱۵ سال مبارزات مردم ایران علیه رژیم را مورد حمایت قرار دهد.
***
سال ۱۳۵۷ با اوج‌گیری مبارازت مردم ایران، انقلاب اسلامی به پیروزی رسید و گروه‌های امدادگر که تا پیش از انقلاب به خانواده مبارزان یاری می‌رساندند، رسم امدادگری را نگه‌داشتند و امداد به مستضعفان را در دستور کار قرار دادند. دولت جدید، کشوری را تحویل گرفته بود که بخش قابل توجهی از مردمش در شهرها و روستاها حتی در حواشی شهرهای بزرگ در فقر و محرومیت به سر می‌بردند. این وضعیت به این دلیل بود که افزایش قیمت نفت در سال ۱۳۵۴ درآمدهای سرشاری روانه کشور کرده بود، اما از این درآمد هنگفت پشیزی عاید طبقه محروم نمی‌شد.
***
امام خمینی در ۱۴ اسفند، دومین نهاد پس از انقلاب را برای کمک به مستمندان تاسیس کرد و به حبیب‌‌الله شفیق از اعضای جمعیت موتلفه اسلامی ماموریت داد تا بنا به حکم قرآن، کمیته‌‌های امداد را در تهران و شهرستان‌ها تشکیل دهد. شفیق به همراه آقایان عسگراولادی، سیدرضا نیری و ابوالفضل حاجی‌حیدری که دیگر اعضای موتلفه اسلامی بودند هسته اول کمیته امداد را تشکیل دادند. امام پس از تشکیل این نهاد خواستار افتتاح حسابی با عنوان امداد شدند تا وجوه صدقه با حسن تدبیر از آن طریق به فقرا برسد.
برای پشتیبانی از طبقه بی‌بضاعت، بازاریان انقلابی پیشقدم شدند و صدها هزار تومان کمک را به فقرا رساندند. نیروهای کمیته امداد امام خمینی که به اختصار کمیته امداد خوانده می‌شد، باعث شدند هفت‌سین نوروز ۱۳۵۸ بسیاری از محرومان سبزتر از نوروزهای سال‌های گذشته باشد.
گروه‌های امدادی که عمدتا نیروهای انقلابی داوطلب بودند بدون چشمداشت راهی مناطق محروم کشور شدند. مناطقی که بیش‌ترین اعزام به آن‌ها صورت گرفت کوه‌های بشاگرد، روستاهای خراسان، مناطق محروم فارس و کردستان بودند. در این میان، نیروهای ضدانقلاب که تمایلی نداشتند حکومت جدید بین مردم مناطق مرزی خوشنام شود مانع فعالیت نیروهای کمیته امداد می‌شدند و حتی برخی از آن‌ها را شکنجه می‌کردند، یا به شهادت می‌رساندند.
***
یکی دیگر از ابعاد کمک‌رسانی کمیته امداد، اعزام پزشک و تیم‌های درمانی به مناطق محروم بود. با همکاری دکتر فیاض‌بخش، پزشکان و پرستاران زیادی راهی مناطق محروم شدند. انجمن امدادگران امام خمینی با آمبولانس به مناطق محروم می‌رفتند تا مستضعفان را رایگان درمان کنند. این‌گونه فعالیت‌ها موجب شد کمیته امداد به عنوان نهادی عام‌المنفعه کم‌کم به همه جای ایران راه پیدا کند و دارای شعبه‌های زیادی شود. امری که افزایش روزافزون صندوق‌های صدقات را در پی داشت.
کمک‌های مردمی نقش بارزی در اقدامات کمیته امداد داشتند. مردم وجوهات خود را یا مستقیم به مراکز کمیته می‌بردند، یا به حساب امداد امام می‌ریختند، یا از طریق صندوق‌ها به نیازمندان کمک می‌کردند. تا ابتدای دهه ۶۰ در همه محله‌ها صندوق صدقات نصب شد و اکثریت مردم صندوق‌ها را برای کمک به نیازمندان انتخاب می‌کردند. صندوق‌هایی که در ابتدا ساده بودند ولی به مرور زمان برای جلوگیری از سوءاستفاده سارقان امن‌تر شدند و سیر تحول آن‌ها دهه به دهه ادامه داشت و به صندوق‌های دیجیتالی و اپلیکیشن امداد سنا(سامانه نیکوکاری امداد) رسید.
***
کمیته امداد در دومین سال فعالیت خود برای رسیدگی بیش‌تر به مستمندان زکات فطریه، سهم سادات و کفاره روزه را هم جمع‌آوری می‌کرد. این نهاد اما هنوز نتوانسته بود آن‌طور که باید در روند فقرزدایی تحول عظیمی به وجود آورد. امام خمینی تصمیم انقلابی دیگری گرفت و از کمیته امداد خواست که مستضعفان را به اشتغال و کار شرافتمندانه تشویق کند. پس از پیشنهاد مدبرانه امام، نیروهای کمیته امداد خودکفایی و خودگردانی محرومان و مستضعفان را در دستور کار قرار دادند. ۲۰ خرداد ۱۳۶۶ اولین اساسنامه کمیته تدوین شد و در آن تاکید شد که کمیته امداد امام خمینی باید در قالب تشکیلات بهتر و با برنامهریزی دقیق پیش برود.
فعالیت‌های تحقیقاتی کمیته امداد توسعه پیدا کرد و ارتباطش با مراکز دانشگاهی و علمی و پژوهشگران بیش‌تر شد. ارتباطی که راه‌های علمی فقرزدایی را مشخص کرد و کشور براساس میزان محرومیت، به نواحی جغرافیایی متعدد تقسیم شد. حتی برای فقرای پایتخت هم برنامهریزی صورت گرفت و مناطق ۱۵، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ شهرداری در اولویت قرار گرفتند.
***
در انتهای دهه ۶۰ فعالیت‌های کمیته امداد منسجم شده بود. در آخرین سال این دهه فاجعه‌ای انسانی موجب شد بخش اعظمی از فعالیت‌های این نهاد در استان گیلان متمرکز شود. ۳۱ خرداد ۱۳۶۹ زلزله‌ای مهیب هزاران نفر را به کام مرگ کشید. دامنه فاجعه آن‌قدر گسترده بود که از شهر ۴۰ هزار نفری منجیل فقط دو هزار نفر زنده ماندند. اوضاع شهر رودبار هم بهتر از منجیل نبود و هزاران نفر کشته شده بودند. قصه زلزله وحشتناک ایران، تنها مرگ هموطنان نبود. هزاران نفر آواره و بی‌خانمان شده بودند و دولت در شرایطی که زیر بدهی‌های سنگین جنگ تحمیلی قرار داشت به تنهایی نمی‌توانست از پس بحران زلزله بربیاید. از این‌رو کمیته امداد همه سعی‌اش را کرد تا ارسال کمک به زلزله‌زدگان در اولویت قرار گیرد. همان رویه‌ای که در زلزله‌های بعدی در اردبیل و خراسان و بم هم ادامه یافت و مردم ایران در کمک به زلزله‌زدگان سنگ تمام گذاشتند. آن‌ها آن‌چه برای خود می‌پسندیدند برای بازماندگان زلزله نیز شایسته دانستند.
***
نیکوکاری مردم ایران تنها در شرایط بحرانی نبود. کمیته امداد امام خمینی در ابتکاری در اسفند ۱۳۷۱ در سالروز تولد کریم اهل‌بیت(ع)، جشن نیکوکاری به راه انداخت تا محرومان و مستضعفان جامعه هم بتوانند طعم شیرین عید نوروز را بچشند. ابتکار کمیته امداد در شهریور سال بعد هم تکرار شد تا این‌بار حلاوت درس خواندن در کام محصلانی که از تحصیل محروم بودند ایجاد شود. جشن عاطفه‌ها موجب شد برای تحصیل دانش‌آموزان و دانشجویان بی‌بضاعت گام بزرگی برداشته شود. میلیون‌ها تومان کمک نقدی و غیرنقدی از سوی مردم برای این امر بزرگ جمع‌آوری شد.
نویسنده: محمد گرشاسبی
