سینمای ایران تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی به غیر از چند فیلم آن هم از معدود فیلم‌سازان شناخته شده، سینمای درخشانی نبود. موضوعاتی که دستمایه ساخت فیلم‌ها قرار می‌گرفتند، اغلب موضوعات سخیف و بی‌ارزشی بودند که کلیت سینما را زیر سوال می‌بردند. تا جایی که در سال‌های آخر حکومت پهلوی دیگر استقبال چندانی از تولیدات سینمایی نمی‌شد. سینما در طول حکومت پهلوی، به یکی از ابزارهای اصلی دین‌زدایی از جامعه تبدیل شده بود. رویگردانی مردم از سینما در سال‌های آخر حکومت پهلوی، باعث افت شدید تولید فیلم فارسی و بیکاری بسیاری از بازیگران شده بود
. در هنگامه پیروزی انقلاب اسلامی، مردم انقلابی سعی می‌کردند تمامی مظاهر غربزدگی جامعه از جمله خانه‌های فساد، مشروب‌فروشی‌ها و سینماها را از بین ببرند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این ذهنیت به وجود آمد که با شکل‌گیری حکومت اسلامی، سینما دیگر جایگاهی در ایران نخواهد داشت و درِ سینماها برای همیشه بسته خواهد شد، اما امام خمینی
(ره) رهبر انقلاب اسلامی در مقابل تخریب سینماها ایستادند و با حمایت از این هنر در دفعات متعدد، بر نقش‌آفرینی آن در تربیت و آگاه‌سازی جامعه اشاره کردند. امام با بینشی عمیق، تاکید بر مسئله فرهنگ و به‌طور خاص سینما را یکی از محورهای انقلاب اسلامی قرار دادند تا نگاه ویژه ایشان به حوزه فرهنگ مشهود و مشخص شود.
حضرت امام بعد از ورود تاریخی خود به کشور و در سخنرانی باشکوه بهشت‌زهرا، به اهمیت جایگاه سینمای ایران اشاره کردند و فرمودند: برای چه سینمای ما مرکز فحشاست؟ ما با سینما مخالف نیستیم، ما با مرکز فحشا مخالفیم. ما با رادیو مخالف نیستیم، ما با فحشا مخالفیم. ما با تلویزیون مخالف نیستیم، ما با آن چیزی که در خدمت اجانب برای عقب نگه‌داشتن جوانان ما و از دست دادن نیروی انسانی ماست، با آن مخالف هستیم. ما کی مخالفت کردیم با تجدد، با مراتب تجدد؟! مظاهر تجدد، وقتی که از اروپا پایش را در شرق گذاشت خصوصا در ایران، چیزی که باید از آن استفاده تمدن بکنند، ما را به توحش کشانده است.
این درک عمیق و نگاه گسترده به مقوله فرهنگ و هنر که امام خمینی بر آن تاکید گسترده‌ای داشتند، مهر تاییدی است بر این که امام، هم در سیاست بادرایت و قدرتمند بودند، هم در حوزه فرهنگ و هنر از تدبیر بالایی برخوردار
. حضرت امام تاکید کردند: سینما یکی از مظاهر تمدن است که باید در خدمت این مردم، در خدمت تربیت این مردم باشد و شما می‌دانید که جوان‌های ما را این‌ها به تباهی کشیدند و همین‌طور سایر این‌جاها. ما با این‌ها در این جهات مخالف هستیم.
امام خمینی با مطرح کردن مسئله اخلاق در هنر به‌خصوص در سینما، آن را حربه‌ای برای نفوذ استعمار بین قشر جوان جامعه قلمداد می‌کردند و می‌فرمودند: ممکن است کسی در سینما نمایش‌هایی که می‌دهد نمایش‌های اخلاقی باشد، نمایش‌های آموزنده باشد که این را هیچ کس منع نکرده، اما سینمایی که برای فساد اخلاق جوان‌های ماست و اگر چند روز جوان‌های ما در این سینماهایی که در این عصرْ متعارَف بود و در زمان شاه متعارف است، اگر چند وقت یک جوان برود در آن‌جا فاسد بیرون می‌آید، دیگر به درد نمی‌خورد... و این‌ها می‌خواهند همین بشود. یعنی تمام برنامه‌هایی که این‌ها درست کرده‌اند، برنامه‌های فرهنگی، برنامه‌های هنری، هرچه درست کرده‌اند استعماری است. می‌خواهند این‌ها جوان‌های ما را یک جوان‌هایی بار بیاورند که به درد آن‌ها بخورند، نه به درد مملکت خودشان. سینما، باشد. سینمای آموزنده باشد، سینمای اخلاقی باشد. با فساد، اسلام مخالف است. با فساد کشیدن جوان‌ها، مسلمین را به فساد کشیدن مخالف است. با غارتگری مخالف است. اسلام نمی‌خواهد غارت کنند بیت‌المال را. اسلام با تمدن مخالف نیست، با این توحش‌ها مخالف است. با این فحشایی که راه انداختند این‌ها مخالف است
. حضرت امام معتقد بودند تولیدات سینمای ایران که در چارچوب‌های ارزشی و مضامین انقلابی تولید می‌شوند از اهمیت زیادی برخوردارند. ایشان در یکی از سخنرانی‌های اردیبهشت سال ۵۹ خود درباره فیلم «گاو» چنین فرمودند: من غالبا فیلم‌هایی که خود ایرانی‌ها درست می‌کنند به نظرم بهتر از دیگران است. مثلا فیلم «گاو» آموزنده بود، اما حالا این فیلم‌ها باید حتما از آمریکا یا از اروپا بیاید، با یک بی‌بندوباری تا روشنفکران غربزده شاد شوند؟ فیلم‌هایی که از خارج به ایران می‌آید اکثرا استعماری است. لذا فیلم‌های خارجی استعماری را حذف کنید. مگر صددرصد صحیح باشد.
حسین بهزاد، نویسنده و محقق تاریخ جنگ تحمیلی در برنامه تلویزیونی «راز» در مورد داستان اکران فیلم «محمدرسول‌الله
(ص)» و حساسیت‌هایی که ممکن بود نمایش این فیلم در ایران برانگیزد می‌گوید: ذهنیتی به وجود آمده بود که یک فیلم‌ساز غیرشیعی فیلمی ساخته که در این فیلم شاید چیزهایی به ذائقه مردم سال ۵۷ خوش نیاید. این‌ها صلاح و مصلحت کردند و تصمیم گرفتند از طریق دفتر حضرت امام این مشکل را حل کنند. بهار ۵۹ بود و امام تازه از بیمارستان قلب مرخص شده بودند و چند روزی بود که در ساختمانی در شمال تهران ساکن بودند. امام را در جریان گذاشتند و قرار شد فیلم را برای ایشان پخش کنند. امام این فیلم را دیدند و تنها موقع نماز که شد نمازشان را خواندند و دوباره نشستند که فیلم را ببینند. فیلم که تمام شد، از ایشان پرسیدند: آقا، شما مشکلی در این فیلم ندیدید؟ امام فرمودند: نه. اشکالی ندارد. چطور؟ یکی گفت: گفته می‌شود در این فیلم وقتی بلال در مدینه و هم‌چنین در زمان فتح مکه بر بام کعبه اذان می‌گوید «اشهدان‌علیاولی‌الله» را نمی‌گوید. که امام گفتند: در زمان پیامبر
(ص) که «اشهدان‌علی‌ولی‌الله» نبوده. این جزو مستحبات اذان است نه واجبات آن. این فیلم اشکالی ندارد. گفتند این فیلم پخش شود. «عقاد» نسل ما را با این فیلم تغذیه کرد.
امام در طول سال‌هایی که رهبری مردم ایران را بر عهده داشتند، در سخنرانی‌های مختلف به نقش سینما و مقوله فرهنگ و هنر تاکید ویژه‌ای کردند.
***
بعد از امام، با آغاز رهبری آیت‌الله خامنه‌ای، مسئله فرهنگ و هنر و به‌طور خاص سینما از اولویت‌های فکری ایشان بود. به‌طوری که از فرهنگ به عنوان هویت یک ملت یاد کردند و فرمودند: ارزش‌های فرهنگی، روح و معنای حقیقی یک ملت است. همه چیز مترتب بر فرهنگ است.
رهبر انقلاب معتقد است که «بلاشک برترین هنرها، هنر سینما است». این جملۀ کلیدی در راهروی سازمان سینمایی هم نصب شده و در دستور کار مدیران قرار گرفته است
. رهبر معظم انقلاب اعتلای سینمای کشور را نیازی محسوس می‌دانند و می‌فرمایند: همه باید این حقیقت را دریابند که هنرِ مهم و بسیار برجستۀ سینما، برای کشور یک نیاز و ضرورت محسوب می‌شود. فیلم هم چیز جذابی است. سینما خیلی عنصر جذابی است. رسانۀ فوق‌العاده‌ای است یعنی واقعا الان هیچ‌چیزی مثل سینما نیست از لحاظ اثرگذاری. خب، روی این زمینه کار بکنید. کارهای ابتکاری بکنید.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار جمعی از کارگردانان سینمای ایران، با بیان این که «هنرمند، هم در باب فرم و قالب هنر خودش و هم در قبال مضمون تعهد دارد» فضای سینماگرى کشور را به یک عرصه بازی تشبیه کردند که گاهی نظرات، ۱۸۰ درجه با هم متفاوت است، اما در عین حال همه خودشان را فرزند سینما و بلکه صاحب سینما می‌دانند و مطالبۀ حقوق سینما را می‌کنند.
در دیدگاه رهبر انقلاب اسلامی، دست‌اندرکاران هنر فاخر سینما سهم بزرگی در پیشرفت و تعالی کشور ایفا می‌کنند چرا که با توجه به تاثیرگذاری و جهت‌دهی این هنر، می‌توانند با تولیدات خود روح امید،
شوق پیشرفت، انگیزه کار و تلاش، اعتماد به نفس و اعتقاد به ارزش‌های اسلامی و ملی را در جامعه ترویج کرده و به پیشرفت و تعالی کشور کمک کنند و یا این که با فیلم‌های خود، نسلی ناامید، پشیمان، متکی به بیگانه و تحقیر شده را پرورش دهند
. ایشان با تاکید بر لزوم کسب معارف عمیق از سوی فیلم‌سازان و کارگردانان، با انتقاد به پیام‌هایی که از سوی برخی فیلم‌ها القا می‌شود می‌فرمایند: ما اگر احساس می‌کنیم که به وسیله یک کارگردان یک معرفت عمیق صحیحی در یک فیلم منعکس نمی‌شود، باید ببینیم این معرفت عمیق، چگونه می‌توانست به دل این کارگردان القا شود تا او بتواند معرفت درونی خودش را منعکس کند. هر کسی باید آن‌چه را که خودش می‌فهمد، خودش ادراک می‌کند و خودش احساس می‌کند، آن را در هنرش بگنجاند... باید دید آیا دستگاه‌های ذی‌ربط، زمینه انتقال مفاهیمِ خوب، صحیح و متعالی را به کارگردانان سینما فراهم کرده‌اند که از فیلم آنان انتظار انعکاس این مفاهیم را داشته باشند که متاسفانه باید گفت در این زمینه کم‌کاری شده است
. ایشان که در طول سال‌های دفاع مقدس، در جبهه‌های دفاع از میهن حضوری مستمر داشتند در زمینه فیلم‌سازی برای دفاع مقدس توصیه می‌کنند: حرف برای گفتن و سوژه برای به تصویر کشیدن بسیار زیاد است که باید این نکات برجسته، استخراج و با زبان هنر و
سینما برای نسل امروز روایت شود... من می‌خواهم این را از جامعه فرهنگی و هنری کشور مطالبه کنم که از این هزاران هزار حادثه، لااقل یک فهرست تهیه کنند. بنشینند فکر کنند و در حوادث جنگ، دقت نظر هنرمندانه به خرج دهند و یک فهرست از این حوادث به وجود آورند. بعد این را بگذارند در قبال کارهای هنری‌ای که تا امروز درباره جنگ شده است که البته بسیار هم ارزشمند است و ببینند که چقدر از این فهرست را ما پر کرده‌ایم.
در دیدگاه رهبر معظم، غایت سینما زمانی تحقق خواهد یافت که کارگردان با نیت خدایی فیلمی را ارایه کند که موجب تقویت ایمان، افزایش انضباط اجتماعی و احساس مسئولیت شود. در این صورت اجر الهی را نیز کسب خواهد کرد
.***
در شرایطی که بسیاری از رهبران کشورها، تنها از سیاست حرف می‌زنند، دغدغه‌های شخصی امام خمینی(ره) و رهبر انقلاب درباره هنر اسلامی-ایرانی به ویژه سینما حاکی از بینش عمیق آن‌ها نسبت تاثیرگذاری بالای هنر سینما در جامعه دارد. سینمایی که اگر امام و رهبری از آن دفاع نمی‌کردند امروز در جهان چنین جایگاهی نداشت و در سطح بین‌المللی شناخته شده نبود و همه جهانیان سینمای ایران را سینمایی پاک با محصولاتی اخلاقی و خانوادگی نمی‌شناختند.
منابع
۱. صحیفه امام(ره)
۲. وبگاه اطلاع‌رسانی پرتال امام خمینی(ره)
۳. وبگاه اطلاع‌رسانی Khamenei.ir
نویسنده: اسماء طالقانی
