۱۲ارديبهشت ماه، سالروز شهادت استاد فرزانه مرتضی مطهری است. بزرگ‌مردی كه حضرت امام خميني
(ره) در رابطه با مكتوبات حكيمانه ايشان فرمودند «من به دانشجويان و طبقه روشنفكر متعهد جامعه توصيه می‌كنم كه كتاب‌های اين استاد عزيز را نگذارند با دسيسه‌های غيراسلامي فراموش شود.» مطالعه آثار استاد، نه‌تنها آشنايي با شخصيت معنوي و علمي ايشان را ميسر می‌سازد، بلكه می‌تواند مجرای فيضی باشد براي آن دسته از اشخاصی كه مي‌خواهند در وادي معرفت قدم بردارند اما از عدم شناخت كافي از يك مرشد و راهنما رنج مي‌برند.
در يك نگاه كلي تمام مشكلات اخلاقی ـ اجتماعی جامعه از نداشتن يك شناخت و تحليل مناسب از «خود» سرچشمه می‌گيرد حال آن‌كه مطالعه كتب اين فيلسوف عارف و سعه در عمل و به‌كار بستن آن در امور كلی و جزئی زندگي زمينه را برای خودسازی فراهم می‌سازد.
اكنون گزيده‌ای از كتاب آزادي معنوی ايشان، كه مشتمل بر ۱۵ سخنراني در زمان‌ها و مكان‌های مختلف با محوريت «خودسازی و تزكيه نفس» است را با‌هم می‌خوانيم:
امشب می‌خواهم درباره اولين منزل سلوك بحث كنم؛ اولين نقطه‌اه كه اگر انسان بخواهد به سوي پروردگارش سلوك كند و به مقام قرب پروردگار نايل گردد، بايد از اين منزل و از اين مرحله و از اين نقطه شروع كند و آن چيزه كه براي ما مورد احتياج است، همين است. يعنی براه ما كه قدمی به آن‌سو برنداشته‌ايم، بحث درباره منازل عالی سالكان سودی ندارد. ما اگر مرد عمل باشيم، بايد ببينيم اولين منزل قرب و سلوك به سوي پروردگار كدام منزل است، كدام مرحله است و ما عبوديت و عبادت خودمان را از كجا شروع كنيم. اولين منزل سلوك به خداوند، منزل «توبه»
۱ است. امشب می‌خواهم بحث خودم را در اطراف توبه ادامه بدهم ...
... برادر! اگر علی
(ع) بيايد و من و تو هم برويم خدمتش و بگوييم آقاجان! ما را نصيحتی كن، چنين جمله‌ای به ما می‌گويد «از كسانی كه آخرت را بدون عمل می‌خواهند مباش و نيز اميد توبه كردن را با آرزوی طولانی نداشته باش.»
تا كی بگوييم آقا دير نمی‌شود. حالا وقت باقی است؟! تا هنوز جوان هستيم می‌گوييم ای آقا! جوان بيست ساله كه ديگر وقت توبه كردنش نيست. عجيب اين است كه بعضي افراد پير و كهنسال وقتي يك جوان را می‌بينند كه متوجه عبادت است و به گناه خودش توجه دارد و در حال توبه و ندامت است، می‌گويد اي آقا! تو جوانی، هنوز وقت اين حرف‌ها براي تو نرسيده. اتفاقا جوانی بهترين وقتش است. يك شاخه تا وقتی كه هنوز تازه است، آمادگی بيشتری برای راست شدن دارد؛ هر‌چه بزرگتر و خشك‌تر شود آمادگی‌اش كمتر می‌شود. بعلاوه چه كسی به اين جوان قول داده كه او پا به سن بگذارد، ميانه‌مرد شو، از ميانه مردی بگذرد و پير شود؟ تا جوانيم می‌گوييم جوانيم، در ميانه مردی هم كه می‌گوييم حالا خيلی وقت داريم، توبه وقتش پيری است، وقتی كه پير شديم، از همهمه كارها افتاديم و همه قدرت‌ها از ما گرفته شد. آن وقت توبه می‌كنيم، نمی‌دانيم كه اشتباه كرده‌ايم؛ آن وقت اتفاقا هيچ توبه نمی‌كنيم آن وقت ديگر حال توبه برايمان نمی‌ماند، آن‌قدر در زيربار معاصی كمر ما خم شده است كه دل ما ديگر حاضر براي توبه كردن نيست، دل يك جوان آماده‌تر است براي توبه كردن تا دل يك پير ...
... به خدا يك روزش روز است، يك ساعتش يك ساعت است، يك شب را اگر به تأخير بيندازيم اشتباه می‌كنيم. همين امشب از فردا شب بهتر است همين ساعت از يك ساعت بعد بهتر است. هر لحظه از لحظه بعدش بهتر است. عبادت بدون توبه قبول نيست. اول بايد توبه كرد. گفت «شستشويی كن و آن‌گه به خرابات خرام» اول بايد شستشو كرد، بعد وارد آن محل پاك و پاكيزه شد. ما تا توبه نكنيم، چه عبادتی می‌كنيم؟! ما توبه نمی‌كنيم و روزه می‌گيريم! توبه نمی‌كنيم و نماز می‌خوانيم! توبه نمی‌كنيم و به حج می‌رويم! توبه نمی‌كنيم و قرآن می‌خوانيم! توبه نمی‌كنيم و ذكر می‌گوييم! توبه نمی‌كنيم و در مجالس ذكر شركت می‌كنيم! به خدا قسم اگر شما يك توبه بكنيد تا پاك بشويد و بعد يك شبانه‌روز با حالت توبه و پاكی نماز بخوانيد، همان يك شبانه‌روز به اندازه ده سال شما را جلو می‌برد و به مقام قرب پروردگار می‌رساند. سوراخ دعا را گم كرده‌ايم، راهش را بلد نيستيم ...
... اين حديث قدسي چه‌قدر عالی توبه را توصيف می‌كند؛ خدای تبارك و تعالی، اين رحمت مطلقه و كامله فرمود «ناله گنهكاران در نزد من محبوب‌تر است از تسبيح تسبيح‌كنندگان.» برويد به درگاه خدای خودتان ناله كنيد. فكر كنيد تا گناهان به يادتان بيايد. به كسی نگوييد؛ اقرار به گناهان پيش ديگران گناه است، ولی در دل خودتان گناهان‌تان را در نظر بگيريد. (خودتان كه می‌دانيد، خودتان قاضی و مؤاخذ وجود خودتان باشيد.) بعد اين گناهان را ببريد پيش ذات پروردگار، تقصيرهای خودتان را بگوييد، ناله كنيد، تضرع كنيد، طلب مغفرت كنيد، طلب شست‌و‌شو كنيد. خدا شما را می‌آموزد، روح شما را پاك و پاكيزه می‌كند به دل شما صفا عنايت می‌كند، لطف خودش را شامل حال شما می‌كند و از آن پس يك لذتی تا يك حالتی در شما ايجاد می‌شود كه شيرينی عبادت را در ذائقه خودتان احساس می‌كنيد، گناهان و لذات گناهان در نظر شما كوچك می‌شود، ديگر رغبت نمی‌كنيد كه برويد فلان فيلم شهوانی را ببينيد، رغبت نمی‌كنيد كه به ناموس مردم نگاه كنيد، رغبت نمی‌كنيد كه غيبت كنيد، دروغ بگوييد يا به مردم تهمت بزنيد، مي‌بينيد اصلا همه رغبتتان به كارهای نيك و خوب است ...»
پی‌نوشت:
۱. در فصل۳ اين كتاب، شهيد مطهری مراحل توبه را با ذكر آيات و روايات از معصومين بيان می‌كند كه می‌تواند روشنايي‌بخش راه طالبان مغفرت و پارسايي باشد.
نویسنده: طاهره دوست‌كامي
