امنیت ملی هر کشور حفظ قدرت(نظامی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی) و اعمال حاکمیت در امور داخلی و خارجی علیه نفوذ بیگانگان و جلوگیری از عملیات غیرقانونی دشمن به منظور تضعیف و یا سرنگونی حکومت و دولت است. قدرت ملی نیز مجموعه توانایی‌های مادی و معنوی است که در قلمرو یک واحد جغرافیایی و سیاسی به نام کشور یا دولت وجود دارد و از مولفه‌های اصلی در ایجاد و ثبات امنیت ملی است.
مسلما تهدیدهای دشمن در مرحله اول، متوجه مراکزی است که آسیب‌رسانی به آن‌ها می‌تواند بیش‌ترین اثر منفی را در امنیت ملی کشور داشته باشد. در اصطلاح این مراکز را «مراکز ثقل کشور» می‌گویند. در حقیقت این مراکز، محور و منشأ تمام تحرکات، فعالیت‌ها و قدرت کشور مورد تهاجم هستند و اداره کشور نیز بر آن‌ها متمرکز است. با عنایت به این توضیحات می‌توان مراکز محوری و موثر در امنیت ملی کشور را به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد:
- مراکز حیاتی: مراکزی که دارای گستره فعالیت ملی هستند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای کشور حیاتی است و آسیب یا تصرف آن‌ها توسط دشمن باعث اختلال کلی در اداره امور کشور و به خطر افتادن امنیت ملی می‌شود.
- مراکز حساس: مراکزی که دارای گستره فعالیت منطقه‌ای هستند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای مناطقی از کشور ضروری است و آسیب و یا تصرف آن‌ها به وسیله دشمن باعث بروز اختلال در مناطقی از کشور و به خطر افتادن امنیت منطقه‌ای کشور می‌شود.
- مراکز مهم: مراکزی که دارای گستره فعالیت محلی هستند و وجود و استمرار فعالیت آن‌ها برای بخشی از کشور دارای اهمیت است و آسیب یا تصرف آن‌ها توسط دشمن، باعث بروز اختلال در بخشی از کشور و به خطر افتادن امنیت محلی می‌شود.
***
سرمایه‌های کشور را نیز می‌توان بر اساس میزان تاثیرات در امنیت ملی تقسیم‌بندی کرد. به‌طور قطع بیش‌ترین تهدیدها از سوی دشمن می‌تواند متوجه این دارایی‌های راهبردی باشد و از وظایف ویژه پدافند غیرعامل حفاظت از این سرمایه‌های استراتژیک است. این سرمایه‌ها عبارتند از:
- سرمایه‌ها و دارایی‌های فیزیکی: این سرمایه‌ها ساختمان‌ها، تاسيسات و تجهيزات هستند و به بخش‌های زیر تقسیم می‌شوند:
۱. زیرساخت‌های حیاتی
۲. زیرساخت‌های حساس
۳. زیرساخت‌های مهم
- سرمایه‌ها و دارایی‌های سایبری: تمام سرمايه‌هايي كه در فضاي سايبر قابل حفاظت و قابل تهديد هستند و به بخش‌های زیر تقسیم می‌شوند:
۱. دارای اهمیت حیاتی
۲. دارای کارکرد ملی
- سرمایه‌ها و دارایی‌های انسانی که همه حوزه‌هاي منابع انساني را در برمي‌گيرند.
- سرمایه‌ها و دارایی‌های معنوی و ملی: در واقع به ارزش‌های ملی، مذهبی، فرهنگی و سرمایه‌های غیر‌ملموس اتلاق می‌شود كه از مولفه‌های مهم و اساسی در امنیت و اقتدار ملي كشور به شمار می‌آیند.
هرگونه ضعف یا نقصی که دشمن با بهره‌مندی از آن بتواند به مراکز، زیرساختها و سرمایه‌های کشور ضربه وارد کند نوعی آسیب‌پذیری است که یا ناشی از قابليتي است که در ذاتِ زیرساخت وجود دارد و یا به جهت عدم‌رعايت استانداردها ایجاد می‌شود. با اقدامات پدافندی می‌توان این آسيب‌پذيري را به خوبی شناخت و با اتخاذ تمهیدات پدافندی، آن را كم کرد و یا به سمت صفر سوق داد.
***
وظیفه پدافند غیرعامل مصونیت‌سازی است. مصونیت‌سازی را می‌توان کاهش تاثیر تهدیدات بر جامعه و پیکره کشور بر اثر مقاوم‌سازی آن قلمداد کرد به نحوی که در صورت عملی شدن
تهدیدهای دشمن، به علت بالا بودن آستانه تحمل، پیامد‌های آن صفر و بی‌تاثیر باشد. این عمل می‌تواند قدرت بازدارندگی کشور را بالا ببرد. بازدارندگی متشکل از عنصر مقاومت و تحمل در برابر حمله دشمن، پاسخ به حمله دشمن و قدرت پشیمان‌کنندگی در دشمن از تهاجم است.
مجموعه پدافند غیرعامل با انجام تدابیر و اقدامات زیر تلاش می‌کند تا با ارتقای آستانه تحمل ملی در برابر تهدیدها موجب ایجاد بازدارندگی دفاعی شود:
۱. نهادینه‌سازی فرهنگی پدافند غیرعامل
۲. پایش و رصد انواع تهدیدها
۳. ارزیابی و طبقه‌بندی دارایی‌ها
۴. کاهش آسیب‌پذیری‌ها
۵. تسهیل مدیریت بحران
۶. تداوم کارکرد‌های اساسی
۷. صیانت از مردم و سرمایه‌های انسانی
۸. پدافند سایبری، زیستی، شیمیایی، پرتویی و اقتصادی
۹. نهادینه‌سازی الزامات و ملاحظات فنی پدافند غیرعامل در ذات طرح‌های کشور
۱۰. استحکام داخلی و مصون‌سازی کشور
۱۱. ارتقای پایداری ملی
زنجیره پدافند غیرعامل در حقیقت در پی آن است تا به عنوان مکمل پدافند نظامی با به کارگیری تمام ظرفیت‌های ایران اسلامی در امور پژوهشی، تخصصی، اطلاعاتی، مدیریتی، انسانی، اقتصادی، صنعتی و... در تقابلی فراگیر با انواع تهدیدهای دشمن، در راستای
تداوم فعاليت‌هاي زيربنایي کشور در موارد زیر انجام وظیفه کند:
تامين نيازهاي حياتي، تسهيل اداره کشور در شرایط تهديد و بحران ناشي از تجاوز خصمانه، حفظ بنيه دفاعي با وجود حملات مخرب دشمن، کاهش قابليت و توانايي سامانه‌هاي شناسايي و هدف‌يابي و دقت هدف‌گيري تسليحات آفندي دشمن، بالا بردن قابليت بقا، استمرار عمليات و فعاليت‌هاي حياتي و خدمات‌رساني مراکز حياتي، حساس و مهم نظامي و غيرنظامي کشور در شرايط وقوع تهديد، بحران و جنگ، تقليل آسيب‌پذيري و کاهش خسارت و صدمات تاسيسات و تجهيزات و نيروي انساني مراکز حياتي و حساس و مهم نظامي و غيرنظامي کشور در برابر تهديدها و عمليات دشمن، سلب آزادي و ابتکار عمل از دشمن، صرفه‌جویي در هزينه‌هاي تسليحاتي و نيروي انسانی، فريب و تحميل هزينه بيش‌تر به دشمن و تقويت بازدارندگي، افزايش آستانه مقاومت مردم و نيروهاي خودي در برابر تهاجم دشمن، حفظ روحيه و انسجام وحدت ملي، حفظ سرمايه‌هاي ملي کشور و بالاخره حفظ تماميت ارضي، امنيت ملي و استقلال کشور.
***
زنجیره پدافند غیرعامل کشور برای دستیابی به این اهداف مهم و تعیین‌کننده باید تابع ساختار، نظم، گستره جامع، پشتیبانی، اصول و سیاست‌های متناسب با جایگاه کشور و ارزش‌های حاکم بر آن باشد. به همین دلیل بر نظام پدافند غیرعامل در ایران اسلامی می‌توان اصولی هم‌چون هوشمندی در دفاع، آمادگی، پایداری، تداوم و استمرار، خلاقیت و نوآوری، کارکرد چند‌منظوره، مردم‌داری، مردم‌یاری، مردم‌بانی، اقتدار درون‌‌زا و مدیریت جهادی را حاکم دانست.
هم‌چنین سیاست‌های راهبردی حاکم بر نظام پدافند غیرعامل کشور برای تقابل هوشمندانه، علمی، مستمر و موثر با هرگونه تهدید، به منظور تقویت و ثبات امنیت ملی کشور را می‌توان به شرح زیر تقسیم‌بندی کرد:
۱. اولویت فرهنگ‌سازی، آموزش و آگاه‌سازی جامعۀ مخاطب
۲. حرکت همسو و هماهنگ دستگاهی و استانی راهبردمحور
۳. اولویت تربیت منابع انسانی با تفکر بسیجی
۴. اولویت پدافند تخصصی در حوزه فناورانه
۵. تهدیدشناسی پیش‌دستانه و تهدیدمحوری
۶. تمرکز بر زیرساخت‌های حیاتی و حساس
۷. درونی‌سازی مولفه‌های اصلی پدافندی کشور
۸. به کارگیری ظرفیت‌های ملی و تخصصی و پرهیز از موازی‌کاری
۹. تاکید بر اقدام در سطوح راهبردی و مغز‌ابزاری با حوزه تاثیر ملی
۱۰. توسعه تفکر راهبردی بر پدافند غیرعامل در مدیران عالی و میانی
۱۱. استفاده از بخش خصوصی و اقتصادی‌سازی اقدامات و طرح‌های پدافند غیرعامل
۱۲. تلاش برای مدیریت بر منابع ملی، استانی، دستگاهی و بخش خصوصی
۱۳. طراحی الگوهای بومی توسعه‌یافته و ملی از پدافند تخصصی
۱۴. اولویت در پدافند کالبدی و پدافند مردم‌محور
۱۵. دانش‌محوری و تعمیق علمی، آموزشی و پژوهشی
۱۶. ارتقای اثربخشی کیفیت اقدامات پدافند غیرعامل
***
بدون شک برای تحقق اهداف و برنامه پدافند غیرعامل باید با توسعه و تعمیق آگاه‌سازی به یک باور عمومی دست یافت. باور به چند اصل مهم هم‌چون لزوم پرداختن دایمی و همیشگی به پدافند غیرعامل در همه شئون و سطوح برنامه‌ریزی، اجرایی و نظارتی در کشور و اصل تاکید بر این که اقدامات پدافندی ارتباطی با دوری یا نزدیکی تهدیدات ندارد بلکه تدبیری احتیاطی برای ارتقای پایداری و امنیت ملی است. هم‌چنین اصلِ داشتن نگرشی علمی به موضوع در راستای ریشه‌یابی، علت‌یابی، تهدیدشناسی و یافتن راه‌حل‌های دقیق و پاسخگو به تهدیدها و برطرف‌کننده آسیب‌پذیری‌ها.
***
باید بپذیریم که دشمنان این نظام و ملت همواره در پی ناپایدار کردن امنیت ملی کشور، آسیب‌رسانی به زیرساختها و اختلال در خدمات‌رسانی به مردم این مرز و بوم بوده و هستند و اقدامات پدافند غیرعامل، بخشی از دفاع هوشمندانه این کشور در مقابل حملات گسترده دشمن است. دفاعی که به لطف خداوند بزرگ، بیش از 40 سال است که عزت و سربلندی را تقدیم این دیار کرده و از این پس نیز تقدیم خواهد کرد، ان‌شاءالله.
نویسنده: فتح‌الله نادعلی
