۰۲۱-۷۷۹۸۲۸۰۸
info@jannatefakkeh.com

وقف در خدمت گسترش فرهنگ شهادت

وقف در خدمت گسترش فرهنگ شهادت

وقف در خدمت گسترش فرهنگ شهادت

جزئیات

سنت نیکوی وقف و فلسفۀ آن از دیدگاه حضرت آیت‌الله جوادی آملی/ به مناسبت ۲۷ صفر، روز وقف

22 شهریور 1402
اشاره: فرهنگ ایثار و شهادت و زنده‌نگه‌داشتن یاد و نام شهیدان و فداکاری‌های ایشان از جمله ارزش‌های الهی محسوب می‌شود. به همین دلیل حفظ و حراست از این ارزش الهی وظیفه‌ای است که برعهده همه زنان و مردان مؤمن قرار دارد. وظیفه‌ای که یکی از راه‌های تحقق آن، توجه به سنت نیکوی وقف است. واقفین می‌توانند از طریق وقف، هم نام شهدای خود را زنده نگه‌دارند و هم با وقف عواید و مزایای موقوفات خود، در راه ترویج فرهنگ شهادت و زنده نگه‌داشتن یاد شهدای دفاع مقدس بکوشند و از این ارزش الهی حفظ و حراست کنند.

فلسفه وقف چیست؟
در شماره قبل و در مطلب «بانوان واقف» تعریف لغوی و اصطلاحی وقف ارائه شد، اما شاید بد نباشد که بدانیم چرا در دین مبین اسلام چنین سنت حسنه‌ای قرار داده شده و فلسفه آن چیست؟
حضرت آیت‌الله عبدالله جوادی آملی در متن وقف‌نامه‌ای که در آن، خانه خود را در قم و در تاریخ ۱۸ مرداد ۱۳۷۴ وقف کارهای قرآنی کرده‌اند، درباره فلسفه وقف چنین نوشته‌اند:
«بسم اللّه‏ الرّحمن الرّحیم و ایّاه نستعین. الحمدللّه‏ الّذی یأخذ الصدقات و یُربیها و صَلّی‏اللّه‏ُ علی رسولهِ الّذی یُطهّر نفوسَ المتصدّقین و یُزَکّیها بها، و علی اهل بیته الذین استنّوا بسنته(ص) فیها، و اللعن علی اعدائهم الّذین نَبَذوُها وراء ظهورها.
بعد از ثنا و تحیّت چنین گوید عبد محض خدایی که حق مطلق و هستی صرف است: هیچ موجودِ امکانی، مالک چیزی نبوده ذاتاً، وصفاً و فعلاً بلکه اثراً، فانی در ذات، صفت، فعل و اثر خداوند می‏باشد. اِسناد هرگونه هستی به غیر خداوند مَجاز است و اگر اسناد شأنی از شئون هستی به غیر خدا صحیحاً بررسی شود، سبک مجاز از مجاز می‏باشد زیرا وقتی اسناد اصل هستی به غیر خدا مجاز بود، اسناد شأنی از شئون آن به غیرخدا، مجاز مضاعف خواهد بود. این مطلب عمیق توحیدی، در دنیا برای موحدان راستین، چونان رسول گرامی(ص) حل شد، قل لااملک لنفسی نفعا ولاضرّا،... لیس لک من الامر شی‏ءٌ...، و برای دیگران در معاد، روشن می‏گردد، یوم لاتملک نفس لنفسٍ شیئا. زیرا، قیامت، ظرف ظهور چنین حقیقت توحیدی است، نه وعائی برای حدوث آن. البته، در دنیا برای حفظ نظام انسانی، بسیاری از امور، به غیر خدا اسناد مالکانه داده می‏شود و بر همین اساس، اشخاصی مالک و اشیایی مملوک و عقود و ایقاعاتی، ممضی و عهودی ایفا می‏گردد. انسان مؤمن که به خداوند هستی ایمان آورد و با او بیعت نمود یعنی جان، مال و همه شئون مجازی خود را به خداوند بیع کرد. بعد از آن هرگونه تصرفی را در ذات، وصف، فعل و اثر خود، مسبوق به اذن خدا قرار داده و تصرف در شأنی از شئون هستی خویش را بدون اذن او غاصبانه می‏داند و از خود چیزی ندارد تا آن را مورد معامله قرار دهد و اگر چنین کرد حتماً به عنوان امتثال فرمان مالک حقیقی خواهد بود...
...وقف صحیح شرعی‌ـ جامع همه شرایط واقف، موقوف‏علیه، موقوف و وقف‌ـ نمودم خانه ابتیاعی، ملکی و متصرفی خودم را که واقع است در: قم، خیابان ارم، پشت مسجد آیت‌‏اللّه‏ گلپایگانی، جنب مدرسه علمیه سعادت(جنوب و جنوب شرقی) برای مدرسان، محققان، مؤلفان، پژوهشگران علوم و معارف الهی مانند تفسیر، فلسفه الهی، کلام، فقه، اصول و سایر دانش‏های دینی، الی ان یرث‏اللّه‏ الارض و من علیها. تولیت آن ما دامت ‏الحیوه، در اختیارم می‏باشد و بعد از توّفی و ادراک لقاء‌اللّه‏، به فرزندم جناب حاج شیخ‌مرتضی واعظ جوادی است. چنان ‌که تولیت مدرسه علمیه سعادت را که در اختیارم است و تعیین متولّی بعد از من نیز به اختیارم می‏باشد، بعد از وفاتم در اختیار مشارالیه خواهد بود و تولیت مدرسه و خانه وقفی بعد از عمر طولانی نامبرده، به‌[عهده] فرزند روحانی از خاندان اینجانب می‏باشد و اگر خدای نخواسته از این خاندان، کسی روحانی نشد، به[عهده] فرزند بزرگ این خاندان خواهد بود. تمام کتاب‏ها و سایر لوازم کتابخانه و تلفن در اختیار مرکز تحقیقاتی اسراء است. ایجاب و قبول، اقباض و قبض، حاصل، و صیغه وقف به طور جامع همه مطالب لازم اعم از مرقوم و غیر آن جاری شد.
ربّنا تقبل منّا و خذه منّا و طهّرنا به والحمدللّه‏ ربّ العالمین، الّذی یرث الارض و من علیها۱».
البته ایشان ۱۷ سال بعد از آن هم زمین ملکی خود را در شهرستان آمل استان مازندران وقف حوزه علمیه این شهر(حوزه امام حسن عسگری(ع)) کرده‌اند.

وقف در نظام جمهوری اسلامی ایران
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری امام(ره)، شورای انقلاب در اردیبهشت ۱۳۵۸ لایحه‌ای تصویب کرد که براساس آن علاوه بر صدور اجازه تجدید اجاره موقوفات، نظارت بر اجرای درست وقفیات را به عهده شورای اُمنا و نظّار موقوفات قرار داد. در سال بعد و در جریان تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، نمایندگان مجلس خبرگان در ذیل اصل ۴۸ قانون اساسی، دولت را موظف کردند که جلوی سوءاستفاده از موقوفات را گرفته و در صورت مشاهده چنین مسئله‌ای پیگیر معرفی خاطیان به دادگاه باشد۱.
به این ترتیب در جمهوری اسلامی ایران به لحاظ قانونی موانعی که ممکن است برای واقفان و موقوفات ایجاد شود، در قانون دیده شده و راهکار حل آن مورد بررسی قرار گرفته است. دیگر این ‌که رهبر کبیر انقلاب امام خمینی(ره) در زمان حیات خود ملک موروثی خود در خمین را برای محرومان و مستضعفان وقف کردند۲.

وقف و فرهنگ شهادت
این که ما خیابان‌های کوچه و محله خود را به نام شهیدان مزین کرده‌ایم، به معنای آن است که می خواهیم نشانی مقاصد خود را با هویت شهدا مشخص کنیم. در این میان، خانواده‌های شهدا برای بسط و گسترش این تفکر و زنده نگه‌داشتن یاد و منش شهیدان، به شیوه وقفِ بخشی از اموال و دارایی‌های خود به نام شهدا، این کار ارزشمند را تداوم می‌دهند.
مثلاً مادر شهید «علی گنج‌بخش» زمین‌های کشاورزی خود را در روستای «مرندیز» شهرستان بجستان استان خراسان رضوی وقف آموزش و پرورش شهرستان بجستان کرد. این بانوی متدین و خیر علاوه بر این، عواید چهار شبانه روز یک حلقه چاه عمیق خود را برای آموزش و پرورش، دو روز را برای مساجد روستا و یک روز را برای بهداشت و درمان مردم منطقه وقف کرده است. فرزند شهید این بانوی واقف که در موقع شهادت دانشجوی مرکز تربیت معلم سمنان بوده است در تیر ۱۳۶۱ و در عملیات رمضان، در منطقه عملیاتی پاسگاه زید به شهادت رسیده است۳.
هم‌چنین خانم فاطمه فعال مادر شهید «قاسم سهیلی» در ۱۸ مرداد ۱۳۸۳، اموال خود را برای احداث یک کلینیک درمانی در شهر داراب –استان فارس- به نام فرزند شهیدش وقف کرده است.
و یا پدر شهید «فضل‌الله برهانی» سه واحد مسکونی خود را در مشهد به ارزش ۷۰۰ میلیون تومان وقف احداث حسینیه‌ای به نام فرزند شهیدش کرده است4.
این‌ها همه و همه نمونه‌هایی از هزاران هزار واقفی هستند که وقفیات خود را به نام فرزندان شهید این مرز و بوم وقف کرده‌اند تا پی‌درپی نام و یاد شهدا در جان و دل نسل‌ها باقی بماند.
عزیزانی هم هستند که با خرید تعداد زیادی کتاب با موضوع زندگی‌نامه شهدا، آن‌ها را وقف کتابخانه‌های مدارس و مساجد می‌کنند تا به شیوه‌ای دیگر نام و یاد و راه شهدا باقی بماند. عملی که به عنوان یک نیاز مهم فرهنگی به‌ویژه در مدارس، باید بیش از پیش از طرف واقفان پی گرفته شود.

پی‌نوشت
۱. فصلنامه میراث جاویدان، سال چهارم، شماره ۲، تابستان ۱۳۷۵، ص ۴ تا ۷.
۲. معراجی، سعید، وقف؛ سنت ماندگار، انتشارات صائن، چاپ اول، ۱۳۸۵، ص ۱۳۷ تا ۱۳۹.
۳. امام خمینى در اول اردیبهشت ۱۳۶۴ طى حکمى خطاب به امام جمعه شهرستان خمین، ایشان را وکیل خود کردند تا زمین موروثى متعلق به خویش را به تملک فقراى محل درآورد. صحیفه امام، ج ۱۹، ص ۲۳۲.
۴. روزنامه کیهان، شماره ۲۰۹۲۵، چهارشنبه ۲۸ آبان ۱۳۹۳، ص ۷.
۵. روزنامه خراسان(رضوی)، شماره ۱۸۸۳۵، دوشنبه ۲۶ آبان ۱۳۹۳، ص ۷.

نویسنده: انوشه میرمرعشی

مقاله ها مرتبط