کارآمدی و پررونق بودن مساجد از آرمان‌های نظام جمهوری اسلامی ایران است. برای رسیدن به این آرمان‌ها اما موانعی وجود دارد. این که چرا امروز بعضی از مساجد بسیار پررونق هستند و در نمازهای جماعت‌شان انبوهی از نمازگزاران جوان دیده می‌شود و چرا برخی از مساجد بسیار کم‌رونق‌اند و نمازهای‌شان تنها با چند صف نمازگزار عمدتا پیر و فرتوت برپا می‌شود، سوال مهمی است.
متن پیش رو، توصیه‌ها و فرمایشات امام راحل(ره) و مقام معظم رهبری درباره مساجد است. 
تفاوت مسجد انقلابی و مسجد سکولار ماهیت مسجد در جامعه اسلامی، ماهیتی جریان‌آفرین و مدافع اسلام و ارزش‌های آن است. این ماهیت از صدر اسلام و توسط حضرت ختمی مرتبت محمدبن‌عبدالله صلی‌الله‌علیه‌وآله شکل گرفته است. امام عزیز(ره) در مورد این ماهیت و احیای آن می‌فرماید: «مسجد در اسلام و در صدر اسلام همیشه مرکز جنبش و حرکت‌هاى اسلامى بوده. از مسجد تبلیغات اسلامى شروع می‌شده و از مسجد حرکت قواى اسلامى براى سرکوبى کفار و وارد کردن آن‌ها در [زیر] بیرق اسلام بوده است. همیشه در صدر اسلام مسجد مرکز حرکات و مرکز جنبش‌ها بوده است. شما که از اهالى مسجد و از علماى مساجد هستید، باید پیروى از پیغمبر اسلام و اصحاب آن سرور کنید و مساجد را براى تبلیغ اسلام و حرکت اسلامی و براى قطع ایادى شرک و کفر و تایید مستضعفین در مقابل مستکبرین قرار بدهید.»
۱ این تعریف البته روی دیگری هم دارد. به این معنی که اگر مسجد مکانی برای اهداف مذکور نباشد و این اهداف را تبلیغ نکند، ماهیت اصلی خود را از دست داده است. مسجدی که در آن تنها نماز جماعت برپا می‌شود بدون مخالفت با ظلم و استکبار، بدون مخالفت با بدی و منکرات و نقد رفتارهای مسئولان و... دچار انحراف ماهیتی شده. در واقع ماهیت اصلی آن حذف شده و ماهیتی سکولاری(جدایی دین از سیاست و اجتماع) پیدا کرده است.
امام جماعت انقلابی و امام جماعت خنثی این که فضا و کارکرد یک مسجد انقلابی باقی بماند، میزان زیادی بستگی به روحیه امام جماعت آن دارد. امام خمینی(ره) درباره این موضوع می‌فرماید: «استقامت هر مسجدى و اهل هر مسجدى به عهده امام مسجد است. استقامت هر شنوندهاى به عهده گوینده است. گویندهها باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم کنند. ائمه جماعت باید مستقیم باشند تا بتوانند مستقیم کنند دیگران را.»
۲ امام عزیز درباره القائات شیطانی که روحانیان و ائمه جماعت را از انقلابی بودند برحذر می‌دارد فرموده است: «روحانیون همه، ملت همه،
باید حاضر باشند در مسائل سیاسی، حضور داشته باشند. این که بعض از عناصر حالا هم گاهی می‌گویند که روحانیون بروند توی مجلس‌ها، توی مدرسه‌های خودشان و مشغول کارشان باشند و ماها باید وارد این کارها باشیم، این از بی‌توجهی به عمق مسائل است. ائمه جماعت باید این
مساجد را محکم نگه‌دارند و خطبا باید منابر را محکم نگه‌دارند.»
۳ امام جماعتی که تحت تاثیر القائات روشنفکرنماها حاضر نباشد مواضع دین را در امور سیاسی به صراحت بیان کند، هم خود به امام جماعتی خنثی تبدیل می‌شود و هم مسجد را از فضای انقلابی و افراد انقلابی خالی می‌کند.
ارتباط مسجد با فعالان فرهنگی گرچه مسجد و امام جماعت انقلابی دو ضلع مهم نگهبانی از نظام جمهوری اسلامی هستند، اما وجود عناصر فعال و دغدغه‌مند در مساجد، ضلع سومی برای ایجاد روحیه انقلابی در یک محله است. بر همین اساس، امام(ره) با تاکید بر نقش محوری مساجد در خنثی‌سازی دسیسه دشمنان، به حضور جوانان فعال در مساجد اصرار داشتند: «این‌ها از مسجد می‌ترسند. من تکلیفم را باید ادا کنم، به شما بگویم. شما دانشگاهی‌ها، شما دانشجوها، همه‌تان مساجد را بروید پر کنید. سنگر است این‌جا. سنگرها را باید پر کرد.»
۴ 
شاید بتوان ادعا کرد که یکی از دغدغه‌مندترین اقشار در نظام جمهوری اسلامی برای صیانت از آرمان‌های انقلاب بسیجیان هستند. به همین دلیل حضور این قشر در مساجد بسیار مهم است. چنان‌چه مقام معظم رهبری به صراحت بر ارتباط بسیجیان با مساجد و ائمه جماعت تاکید می‌کنند:
«خودسازی باید بکنید. مساجد را رها نکنید. نیروی مقاومت بسیج، بهترین جایی که دارد، همین مساجد است. منتها مساجد را مسجد نگه‌دارید. با امام جماعت مسجد، با عبادت‌کنندگان مسجد و با مومنینی که در مسجدند، برادرانه صمیمی باشید -که بحمدالله هستید- و آن را حفظ کنید و بیش‌تر کنید. اول وقت، نماز را به جماعت، پشت‌سر پیشنماز هر مسجدی که در آن هستید بخوانید. در مراسم دینی مسجد و تبلیغات آن شرکت کنید. در مراسم دعا و قرآن و مراسم مذهبی شرکت کنید. شما و امام جماعت آن مسجد -هر کس که هست- مشترکا مسجد را حفظ کنید. برای مسجد جاذبه درست کنید تا بچه‌ها، جوانان و زن و مرد محله، مجذوب مسجدی شوند که شما در آن هستید و بیایند. مسجد، پایگاه بسیار مهمی است.»
۵ ارتباط مراکز علمی و آموزشی با مساجد هم‌چنین ایشان برای کارآمدتر شدن نقش مساجد در پیشرفت و تحقق جهش علمی کشور، بر ارتباط مراکز علمی و آموزشی با مساجد تاکید کرده و می‌فرماید:
«میان مسجد و مراکز آموزشی در هر محل، همکاری و پیوندِ تعریف شده و شایسته‌‌ای برقرار شود. چه نیکوست که دانش‌آموزان برجسته و ممتاز در هر محل، در مسجد و در برابر چشم مردم و از سوی امام جماعت تشویق شوند. مسجد باید رابطه خود را با جوانانی که ازدواج می‌کنند، با کسانی که به موفقیت‌های علمی و اجتماعی و هنری و ورزشی دست می‌یابند، با صاحب همتانی که کمک به دیگران را وجهه همت می‌سازند، با غم‌دیدگانی که غم‌گساری می‌جویند و حتی با نوزادانی که متولد می‌شوند، برقرار و مستحکم کند. مسجد باید در هر منطقه و محل، مامن و مایه خیر و برکت باشد و به طریق اولی، وسیله زحمت و آزار مجاوران نگردد. پخش صداهای آزاردهنده به‌ویژه در شب و هنگام آسایش مردم، کاری ناروا و در مواردی خلاف شرع است. تنها صدایی که باید از مسجد در فضا طنین بیفکند، بانگ اذان با صوت خوش و دلنواز است.»
۶ ***
امروز نظام جمهوری اسلامی ایران برای رسیدن به اهداف بلند خود در همه زمینه‌های سیاسی، علمی، اقتصادی و... نیازمند به کاربردی کردن و به روزرسانی نقش مساجد در کشور است. این که فضای مساجد کشور، فضایی بصیرت‌دهنده، علم‌آموز، انسان‌ساز و حل‌کننده مسائل روز مردم باشد، آرمانی است که با تکیه بر توصیه‌های امام عزیز(ره) و مقام معظم رهبری باید عملیاتی شود. کاری که انجام آن به میزان عمل ائمه جماعت، نمازگزاران و فعالان فرهنگی به دستورات ولی فقیه در این زمینه بستگی دارد.
نویسنده: انوشه میرمرعشی
پی‌نوشت
۱. صحیفه امام، جلد ۷، ص ۶۵.
۲. صحیفه امام، جلد ۹، ص ۴۷۹.
۳. صحیفه امام، جلد ۱۳، ص ۸ و ۹.
۴. صحیفه امام، جلد ۱۲، ص ۳۹۳.
۵. دیدار با فرماندهان بسیج سراسر کشور، ۲۷ آبان ۱۳۷۱.
۶. پیام به نوزدهمین اجلاس سراسری نماز، ۲۰ مهر ۱۳۸۹.
