مجاهده حتی در مقیاس اتم

اشاره: علم برتری است. هرکس به آن دست یافت با آن یورش می‌برد و پیروز می‌شود و هرکس از آن محروم ماند به او یورش می‌برند و شکستش می‌دهند. این جملات نقل به مضمون حدیثی است که رهبر انقلاب به‌خصوص در سال‌های اخیر بارها به آن اشاره کرده‌اند.^۱ همان‌چیزی که در دنیای امروز به‌وضوح می‌بینیم. کشورهایی که به علم و دانش دست یافتند و آن را کاربردی کرده‌اند، قدرت را در دست دارند. آن‌ها هم که عقب‌تر ماندند، به‌عنوان کشورهای زیردست و همواره نیازمند، پیوسته در حال خواهش و تمنا برای واردکردن فناوری‌های نوین علمی هستند؛ به‌ویژه اگر آن کشورها از دسته همان مستکبرین عالم باشند که علم را در انحصار خود می‌گیرند. درست است که داشتن این علوم هزینه دارد، اما محروم‌ماندن از آن‌ها ضربه‌ای به‌مراتب سنگین‌تر به کشور وارد خواهد کرد.
در این مجال به‌طور اجمالی به قدرت و اهمیت علم در حوزه انرژی هسته‌ای خواهیم پرداخت و یادی از شهدای آن خواهیم کرد.

ایران از حدود دهه هشتاد این را زیاد شنیده «انرژی هسته‌ای، حق مسلم ماست.» تقریبا از آن زمان بود که در گوش تک‌تک مردم ایران این صدا پیچید؛ چه در کف خیابان‌ها، چه میان بحث‌های راننده‌های تاکسی، چه میان بحث‌های خواستگاری و چه میان مراسم تشییع جنازه شهدای هسته‌ای گفته می‌شد. از حدود دهه هشتاد که موضوع انرژی هسته‌ای نقل و نبات بحث ایران و ایرانی بود تا حالا یعنی بیش از بیست سال، هنوز هم انرژی هسته‌ای حق مسلم ماست. این چیزیست که همچنان میان مطالبه‌های رهبر و مردم شنیده می‌شود.
سال1896 بود که ماری کوری و همسرش در یک فرآیند علمی متوجه شدند اورانیوم تنها یک سنگ زیبا نیست؛ بلکه می‌تواند منجی مردم باشد. ماری کوری، این مهمان جدید کتابخانه علمی‌اش را رادیواکتیو خواند. سال‌های زیادی از کشف ماری نگذشته بود که انیشتین فهمید انرژی این سنگ را می‌شود آزاد کرد و با آن می‌توان انرژی غیرقابل‌تصوری پدید آورد. انیشتین فهمید که انرژی زمین و انرژی اورانیوم خیلی فراتر از ذهن ماست. وظیفه آموزش این کشف ماری، افتاد به دوش دانشمند دیگری به‌نام لیز ماینتنر. ولی شیرینی این کشف تاریخی خیلی زود دل مردم ژاپن را زد. حالا این مردم ژاپن بودند که باید تاوان خوش‌حالی عمیق ماری کوری و انیشتین را می‌دادند. حتی اگر بهای این خوش‌حالی چندین سال تاثیر مستقیم و غیرمستقیم روی زندگی‌شان بود، حتی اگر مجبور بودند مرگ تدریجی را برای پیشرفت علمی بشریت به جان بخرند. آنریکو فرمی بود که این کابوس سنگین را رهایی داد و گفت که می‌شود این غول انرژی را رام کرد. او بود که اولین راکتور برقی را برای زیردریایی خود ساخت. ساخت این زیردریایی آن‌قدر هم که فکر می‌کنید ساده نیست. این بزرگ‌ترین دستاورد برای فرمی و آمریکا بود. آیزنهاور وقتی زیردریایی فرمی را دید مردم را تشویق به آینده کرد و «اتم برای صلح» را علَم مهر و محبت آمریکا کرد؛ آن‌قدر که انگارنه‌انگار تا چندی قبل، خود آمریکا بود که پسر بدش را فرستاده بود حساب مردم هیروشیما را برسد و بعد هم ناکازاکی را از خواب و رویای خود بیدار کند. شوروی از طرح اتم برای صلح استقبال کرد و آیزنهاور مقابل تشویق دنیا بلند گفت که می خواهد انرژی هسته‌ای را در کشاورزی، تولید برقِ بی‌آلودگی و پزشکی استفاده کند. همان غول خوفناک، چونان فرشته‌ای می‌خواست مردم را نجات بدهد.
از میان نیویورک برگردیم به تهران؛ جایی که هنوز صدای انرژی هسته‌ای حق مسلم ماست زنده است. حتی پیش‌از آن‌که آمریکا به‌بهای آزادی، دولت‌های تمام دنیا را از فرستادن چیزی برای ایران قدغن کند، آمریکا خود در سال۱۳۴۶ به ایران راکتور هسته‌ای داد و ما را هم عضوی از آژانس اتمی دانست. حتی قبل‌از آن‌که میان بلوار ارتش از حنجر شهید شهریاری آه بر‌خواست. با آن‌که صدای حنجر شهدای دانشمندمان شکافته شد، خون‌شان چرخ راکتور انرژی هسته‌ای را حرکت داد. میان روزهای گرم تابستان۸۱ بود که خبری پخش شد مبنی بر این‌که ایران به فناوری انرژی هسته‌ای دست یافته است. ایران بارها گفته بود هیچ موضع خصمانه‌ای در مورد انرژی هسته‌ای ندارد و حتی در سال۱۳۴۷ عضو ان‌پی‌تی شد. موضع ایران مشخص بود؛ انرژی هسته‌ای برای برق، کشاورزی و پزشکی. چیزی که آرزوی آیزنهاور هم بود.
میان تحریم بی‌رحمانه دارویی آمریکا، ما باید مرهمی برای بیماری‌های لاعلاج یا صعب‌علاج می‌یافتیم. بیماران سرطانی، قلبی و کلیوی چندان وقتی نداشتند تا ببینند کدخدا دلش برای آن‌ها می‌سوزد یا نه؛ پس جوانان ایرانی آستین بالا زدند. سال۱۳۵۹ بود که ایران اولین رادیوداروی خودش را ساخت. تا سال۱۳۶۷ رادیوداروهای ایرانی گسترش پیدا کردند.
دهه۸۰ به فناوری تولید انبوه دو رادیوایزوتوپ پرمصرف در پزشکی هسته‌ای یعنی مولیبدن۹۹ و تکنسیوم‌ام۹۹ رسیدیم. این ماده حالا فقط در کشورهای بلژیک، کانادا، آفریقای جنوبی، هلند، انگلیس، چین، هند و ایران تولید می‌شود. ثمردادن این علم، هزینه‌های درمان را هم سبک می‌کرد. خرداد۱۳۹۷ برای اولین‌بار در بیمارستان امام خمینی^(ره) رادیوداروها برای سرطان کبد مورد استفاده قرار گرفت.
رادیوداروهای تازه داشت درد بیماران ایرانی را تسکین می‌داد؛ بیمارانی که قلب‌شان تاب این‌همه درد را نداشت. بیمارانی که کلیه‌های‌شان زیر بار دیالیز نفس‌های آخر را می‌کشیدند، بیمارانی که استخوان‌درد خواب‌شان را گرفته بود، به‌مرحمت خون ریخته‌شده ایرانی‌هایی که می‌گفتند تا ثریا می‌روند، علاج می‌یافتند‌. بیماران سرطانی می‌توانستند موی بلندشان را شانه کنند؛ چون اورانیم‌ها اشعه‌شان را می‌رساندند به غده سرطانی و آن را نابود می‌کردند بدون آن‌که سلول‌های نزدیک‌شان آسیبی ببیند.
حالا رادیوداروهای ایرانی می‌توانستند درد مشترک جهانی را درمان کنند. می‌توانستند بگویند در تحریم هم می‌شود درمان کرد و صادر شد. منجی تازه‌کار ایران قبل‌از آن‌که سلول‌های سرطانی جان بیمار را بگیرند، دست یاری می‌رساند؛ آن هم با هزینه خیلی پایین‌تر از درمان‌های سخت و جان‌فرسای سرطانی.
ایزیوتوپ‌های رادیواکتیو قبل‌از آن‌که در میان سلول‌های بیماران جا پیدا کند، آن را شناسایی می‌کنند. مثلا سدیم‌فلوراید، بیماری‌های استخوانی را آشکار می‌کند.
حالا اگرچه چندسالی‌ست شهید فخری‌زاده دیگر میان ما نیست، اما با دیدن خنده کودکان سرطانیِ رو به بهبود خوش‌حال است. اگرچه آرمیتا دیگر نمی‌تواند میان آغوش پدرش باشد اما آغوش پدرها را به فرزندان‌شان بخشیده است. هیچ‌گاه هیچ قانون جنگلی هم نپذیرفت کشوری اجازه داشته باشد بیش از ده دانشمند خبره کشوری را در چند روز شهید کند.
مجاهدین علمی کشورم! اگرچه ما نه آن رنج‌هایی را که برای پیشرفت‌های علمی تحمل کردید می‌دانیم و نه داغ خانواده‌های‌تان را، اگرچه ما هیچ‌گاه نتوانستیم قدر قطره‌ای از عرق سخت‌کوشی‌تان را بدانیم اما تا جایی که بتوانیم از شما می‌گویم و می‌نویسیم.

پی‌نوشت:
۱. قالَ الإمام عَلی علَیه‌السَّلام: العِلمُ سُلطانٌ مَن وَجدَهُ صالَ بِهِ وَ مَن لَم يَجِدهُ صيلَ عَلَيه. شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحديد، ج‏۲۰، ص۳۱۹.

نویسنده: ریحانه عزت‌پور