اشاره: در هفته دفاع مقدس، سیزدهمین یادواره سراسری شهدای جهاد و تجلیل از ایثارگران این نهاد مقدس با حضور خانواده معظم شهدا، جانبازان، ایثارگران، جهادگران، شخصیتهای لشكری و كشوری و هزاران نفر از مردم مشتاق آن سالهای نورانی در سالن وزارت كشور برگزار شد. همچنین به همین مناسبت، بیست و ششمین گردهمایی فرماندهان پشتیبانی و مهندسی جهاد با حضور رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، وزرای جهاد، نفت، بهداشت، استاندار تهران و فرماندهان قرارگاهها، تیپها و گردانهای پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد در سالن اجلاس تشکیل شد. به پاسِ مجاهدتهای سنگرسازان بیسنگر ِاین مرز و بوم و تقدیم ۳۲۵۷ شهید، ۲۱۵۶۷ جانباز و ۱۲۰۰ آزاده به اسلام و نظام مقدس اسلامی و به مناسبت سالروز آغاز جنگ، مطالبی هرچند محدود و گذرا درباره اقدامات این نهاد مقدس تقدیم میشود. امید است، این قلیل بتواند دستمایه مناسبی برای پژوهشگران و مشتاقان تاریخ دفاع مقدس پیرامون بازشناسی و تببین نقش همه حاضران در عرصه حماسه هشت ساله باشد.
جنگ احزاب جهانی پشتیبانی و مهندسی از محوریترین واژهها در دفاع مقدس است و واژههایی اصلی در علم مهندسی. پیروزی در یکی از پیچیدهترین جنگهای جهان و موفقیت در برابر دشمنی که بالاترین تخصصها و امکانات مهندسی را در اختیار داشت و بیشترین بهره را از تجهیزات و تجارب مشاورین نظامی کشورهای غربی دریافت میکرد، بدون تخصص امکان نداشت. با بررسی ابعاد مختلف کمکهای نامحدود کانونهای شرقی و غربی، منطقهای و ارتجاعی به رژیم بعثی عراق، به خوبی میتوان به عظمت پیروزی نظام مقدس جمهوری اسلامی در این «جنگ احزاب جهانی» پی برد
. این موضوع که جهاد سازندگی در هشت سال دفاع مقدسمان توان تخصصی کشور، پژوهشکدههای مختلف و بهترین رشتههای دانشگاه را در خدمت جنگ قرار داد، به خوبی تبیین نشده و این که با پیشرفت جنگ و به مقتضیات زمان و مکان عملیاتها، از ریزترین تا حساسترین قطعات نظامی در مراکز تحقیقی این نهاد طراحی میشد و با بهکارگیری منسجم تولیدکنندگان و کارگاهها و کارخانجات به تولید انبوه میرسید، کمتر آشکار شده است. در كنارِ قرارگاههای ششگانه مهندسی و تیپها و گردانهای مستقل، مراكز مختلفِ تحقیقاتی در خدمت مهندسی جنگ بود و همین پشتوانه، ابتکارات و ابداعات بیشمار جهادگران را در طول دفاع مقدس به همراه داشت. تركیب توكل، تدبیر، شجاعت و تخصص باعث شد تا قدرت مهندسی ما در عملیاتهای آبی، خاکی و کوهستانی دو چندان شود. میلیونها سند مكتوب و هزاران سند صوتی و تصویری موجود در حوزه مهندسی جنگ جهاد، نشان میدهد که حتی برای کوچکترین اقدامهای مهندسی، تمام مراحل محاسباتی و آزمایشهای مورد نیاز انجام میشده است
. 
جهاد، گامهای آغازین را با کمک به روستاییان استوار و با آغاز تجاوز دشمن بعثی، اولین گروهها را از سراسر کشور به سوی جبهههای جنوب و غرب اعزام و در خطوط مقدم جبهه و پشت جبهه مستقر کرد. به تدریج حضور جهادسازندگی در جبهههای نبرد، شکل مشخصتر و ابعاد دقیقتر و حساستری پیدا کرد. جهاد که مأموریت ذاتی آن آبادانی روستاها و مناطق محروم بود، توانست در زمانی اندک، مأموریت خویش را متناسب با نیاز جبههها دگرگون کند و نیروهای مردمی کشور را در قالبهای مختلف سازماندهی کرده و با ارائه آموزشهای تخصصی و سریع، بزرگترین اقدامات پشتیبانی و مهندسی را در جنوب و غرب، طی هماهنگی کامل با سایر بخشهای درگیر در جنگ انجام دهد. آیا تحقیق پیرامون این دگرگونی و تحول سازمانی و تدوین و ارائه نتایج آن نمیتواند یکی از مشخصات بارز مدیریت جهادی را آشکار کند؟ همان فرهنگی که کشور، هماکنون و نیز در مدیریت آینده، به شدت نیازمند آن است
. با توجه به این كه این نهاد وظیفه پشتیبانی از رزمندگان و انجام امور مهندسی در تمام خطوط مرزی و عملیاتهای مختلفِ هشت ساله را برعهده داشت، توانست با بسیج تمام امکانات مورد نیاز در قبل، حین و بعد از هر عملیات، مقدمات حمله را فراهم کند و پس از هر پیروزی، به تثبیت خطوط بپردازد. جهاد به جز اقدامات مؤثر پشتیبانی همچون جمعآوری و هدایت كمكهای مردمی، تدارك رزمندگان اسلام، اقدامات فرهنگی در جبههها و حتی بازسازی مناطق جنگی در همان دوران دفاع مقدس، در حوزه مهندسی جنگ فعالیت اصلی خویش را متناسب با نیاز جنگ توسعه داد و با تشكیل شش قرارگاه فرماندهی و تیپها و گردانهای مستقل مهندسی، تداوم بخشید
. بدون شک پیشبرد جنگ بدون مهندسی و موفقیت مهندسی نیز بدون پژوهش و تحقیقات هرگز عملی نمیشد. به همین دلیل تشكیل پنج مرکز تحقیقاتی و پژوهشی در تهران، اصفهان، شیراز، مشهد و تبریز با استفاده از زبدهترین نیروهای متخصص و تجهیزات پیشرفته به عنوان پشتوانه فعالیتهای مهندسی، از جمله اقدامات بیبدیل جهادگران این مرز و بوم است
. سیر تکاملی در مهندسی جنگ باعث شد که روند طراحی و ساخت امکانات مهندسی از ساخت پل بشکهای بر روی رودخانه بهمنشیر در راستای شکست حصر آبادان و پل با شاسی واگنی بر روی رودخانه کرخه، به آزمایش موفقیتآمیز موشک مجتمع۵ در سال ۶۷ منجر شود. احداث پل عظیم بعثت به طول ۹۰۰ متر بر روی رودخانه مرموز اروندرود در عملیات والفجر۸، پل ۱۴ كیلومتری بدون پایه خیبر بر روی هورالعظیم، جاده استراتژیك سیدالشهدا به طول ۱۴ كیلومتر به موازات پل خیبر، طراحی و ساخت خودروهای پدافند شیمیایی، طراحی، ساخت و نصب پل خضر، ساخت دستگاههای راهسازی زرهی، طراحی و تولید انبوه سنگر بتونی، طراحی و ساخت موتور و میکسر سوخت جامد موشک، ساخت جاذب موج و عمقیاب دریایی، پرتاب موفقیتآمیز موشک با برد ۱۴۰ کیلومتر، تنها بخشی از اقدامات مهندسی جنگ جهاد بود كه در هشت سال حماسه و ایثار به ثمر نشست
. در این جنگِ تخصصها، آن که پیروز نهایی بود، قدرت مهندسی جنگ ایران اسلامی به فرماندهی جهادسازندگی بود. این واقعیت را میتوان در میزان تلفات دشمن در مقایسه با ما دانست که مورد اذعان و تأیید مکرر از سوی فرماندهان ارشد رژیم بعث بوده و هست. ضمن آن كه از ثمرات این اقدامات در تثبیت مواضع تصرفشده رزمندگان، صرفهجویی در نیروی انسانی و آسانسازی عبور رزمندگان اسلام در هنگام عملیات نباید غافل ماند. واقعیت این است كه ظهور این اقدامات تخصصی، متنوع و گسترده از سوی یک نهاد مردمی در تاریخ جنگهای دنیا بیسابقه بوده است
. رهبر فرزانه انقلاب حضرت آیتالله خامنهای اینگونه رضایت خود را از این مردان جهادی اعلام کردند: «یکی از برجستهترین کارهای جهادسازندگی همین نقش آن در جبهههای جنگ بود و من مطمئنم که مردم ما درست نمیدانند جهاد در جبهههای جنگ چه کرده... باید مردم بدانند جوانهایشان که در جهاد کار میکنند چه خدماتی انجام میدهند تا خوشحال شوند. حضور در میدان جنگ و در صحنه جهاد و مبارزه، تفنگ به دست گرفتن و تیراندازی کردن، چیزهای پرهیجان قضیه است... این برادران میتوانستند این کارها را بکنند، اما سراغ چه کاری رفتند؟ به سراغ کم هیجانترین کارها، هیچکس هم خبردار نمیشد. کسی باید ایمان داشته باشد تا بتواند این کار را انجام دهد. برادرهای جهاد این کار را کردند
«. امام)ره( و جهاد فعالیتهای جهاد میتواند برای هر طالب استقلال، الگویی كاربردی باشد. همه میتوانند با الهام از هشت سال دفاعمقدس، در ساختن كشوری آزاد و مستقل و عزتمدار سهیم باشند. حضرت امام خمینی
)ره( این نهاد مردمی- الهی را آیینهای برای كسانی میداند كه میخواهند در سایه كار و تلاش، عزت و سربلندی را برای خویش و كشور به ارمغان بیاورند: «جهاد، شمایل دنیاى آزادى و استقلال در عرصه كار و تلاش و پیكار علیه فقر و تنگدستى و رذالت و ذلت است
«. امام به زیبایی به تاریخچه و اقدامات این نهاد مقدس قبل از جنگ و بهخصوص در مناطق محروم كشور اشاره میکنند: «با تأسیس این ارگان عظیم، انقلاب اسلامى ما توانست به دورافتادهترین مناطق كشور راه یابد و رسالت تاریخى و اسلامى خود را با تمام كارشكنیها به اقصى نقاط كشور برساند
«. ایشان همچنین به شتاب فعالیت این نهاد مقدس در خدمترسانی به ستمكشیدگان دوران ستمشاهی در سختترین مناطق جغرافیایی این كشور اشاره دارند: «بهراستى فرزندان اسلام، خواهران و برادران ایثارگر، با عضویت در این نهاد انقلابى، با فداكارى بىنظیر خود در میان دشوارترین شرایط زندگى و سختترین مناطق جغرافیایى كشور توانستند در مدتى كوتاه، این همه آثار زنده و ارزنده را در تمام ابعاد براى مردم ستمدیده ایران به ارمغان آورند
«. گستردگی خدمت و ایثار جهادگران در رفع هرگونه مشكل روستاییان و محرومان و عدمتوجه به قالبهای اداری و بروكراسی در اقدامات انقلابی، از مشخصات خدمات جهادگران سازندگی بود. امام میفرماید: «امروز در گوشه و كنار كشور و در میان دورافتادهترین روستاهاى محروم و بد آب و هوا كه قدم بگذارید با ایثارگران جهادسازندگى مواجه مىشوید كه خیلى زودتر از شما خود را بدانجا رساندهاند و با نداشتن امكانات لازم، با هر وسیلهاى كه در اختیار داشته و دارند، با تمام وجود در از بین بردن كمبودها و مشكلات و بیماریها و نارساییهاى مردم كوشش مىکنند و در بسیارى از موارد براى ایجاد وسایل رفاهى از ایثار جان خود دریغ نمیکنند» و این كه در در راه خدمت به مردم این كشور، شهدا و جانبازانی را تقدیم کردهاند: «كم نیستند جهادگرانى كه در راه بهبود زندگى مردم محروم و مستضعف ما شهید یا معلول شدهاند». این نهاد مقدس به جز اقدامات عمرانی، اقدامات فرهنگی گسترده و متنوعی را در روستاها و مناطق محرومی كه توسط ضدانقلاب ناامن شده بود، انجام داد و شهدایی را نیز در این راه تقدیم كرد: «كم نیستند خواهران و برادرانى كه در بدترین شرایط، دست به اقدامات فرهنگى و عمرانى زدند و به بدترین شكل به دست گروهكهاى از خدا بیخبر و منافقان دنیاپرست شهید شدند
«. 
از افتخارات رزمندگان اسلام و جهادگران سازندگی در طول خدمت در مناطق محروم و دوران دفاع مقدس این بود كه پیر و مراد عارفان و عاشقان حضرت امام خمینی
)ره( همیشه دعاگویشان بود. آنها خدای بزرگ را به خاطر این موهبت الهی شاكر بودند و شكر این نعمت عظیم را خدمت خالصانهتر به اسلام، انقلاب اسلامی و مردم خوب این دیار میدانستند: «من هرگاه از نزدیك با جوانان پرشور و پرتحرك جهادسازندگى مواجه مىشوم یا در وسایل ارتباط جمعى آثار ارزنده فرهنگى و عمرانى آنان را شنیده یا مىبینم، از دل براى موفقیت و سربلندى آنان دعا مىكنم
«. شعار جهاد، «همه با هم جهادسازندگی بود». جهادگران، این شعارِ وحدتآفرین را از كلام زیبای حضرت امام دریافت کرده بودند و میدانستند كه علیرغم تبلیغات گسترده استكبار جهانی و امپریالسیم خبری، برای ایجاد اختلاف در اقشار ملت، چگونه باید با اتكال به خداوند بزرگ و نصبالعین قرار دادن فرمان الهی كه: «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا»، با اثبات برادری خویش با تمام قومیتهای موجود در ایران اسلامی به جنگ محرومیت آنان بشتابند و زندگی برتر و در شأن ایشان را بسازند: «آفرین بر شما كه اینگونه به اسلام و انقلاب اسلامى آبرو دادید. درود بر شما كه براى تحقق آرمانهاى ملت مسلمان و انقلابى ایران و براى پیاده كردن برنامههاى اسلام، عاشقانه به استقبال شهادت شتافتهاید و علىرغم تبلیغات واهى دشمنان، اختلاف زبان و لباس، مانع تلاش فردى و جمعى شما در این راه نشد و هم اكنون مشاهده مىكنید كه چگونه با لباسهاى محلى و زبانهاى قومى دست در دست یكدیگر در این گردهمایى مهم شركت جستهاید».
با شروع جنگ تحمیلی، جهادسازندگی كه وظیفه محرومیتزدایی از روستاها و مناطق محروم را داشت، با گسترش فعالیتهای خویش، وظیفه پشتیبانی از رزمندگان و اقدامات متنوع و گسترده متناسب با نیاز جنگ را به عهده گرفت و به عنوان یكی از اركان دفاع مقدس با اقدامات مختلف در حوزه پشتیبانی و مهندسی و ابتكارات، ابداعات بیشمار، قدرت مهندسی ما را در جنگ به رخ جهانیان كشید و یكی از عوامل پیروزی و تثبیت خطوط پس از هر عملیات شد: «نقش جهادسازندگى در جنگ، كمتر از نیروهاى نظامى نبوده و نیست. باید اعتراف كرد كه اینان بزرگترین آبرو را به انقلاب اسلامى خود دادهاند و با تعهد به اسلام و ایمان به خداى تعالى در این راه بهترین نمونه و الگو براى همه جوانان مسلمان و متعهد اسلامى شدند
». حضرت امام در مورد گذشت و ایثار این دلاوران این چنین میفرماید: «شجاعت دلیرمردان و شیرزنان جهادیمان در جهادمان علیه كفر و بیداد، زبانزد خاص و عام است. وسعت دامنه گذشت و ایثار مردان و زنان جهاد، جنگ و صلح، بزرگ و كوچك، فقیر و غنى این مرز و بوم را فراگرفته است».
حضرت امام نه فقط جهادگران، بلكه تمام ملت خداجو و مؤمن را به هدفی اصلی در تفكر و عمل دعوت و راه و روش انسانهای جهادی این سرزمین را در طول تاریخ ترسیم کردند: «فرزندان عزیز جهادىام! به تنها چیزى كه باید فكر كنید به استوارى پایههاى اسلام ناب محمدى
)ص( است. اسلامى كه غرب و در رأس آن آمریكاى جهانخوار و شرق و در رأس آن شوروى جنایتكار را به خاك مذلت خواهد نشاند. اسلامى كه پرچمداران آن پابرهنگان و مظلومین و فقراى جهانند و دشمنان آن ملحدان و كافران و سرمایهداران و پولپرستانند. اسلامى كه طرفداران واقعى آن همیشه از مال و قدرت بىبهره بودهاند و دشمنان حقیقى آن زراندوزان حیلهگر و قدرتمداران بازیگر و مقدسنمایان بىهنرند
». امام تثبیت پایههای ایران اسلامی را بر پایه استقلال از مهمترین
وظایف جهادگران و همه مسئولان كشور میداند: «اگر ایران را بر پایه استقلال واقعى پایهریزى نكنیم، هیچكارى نكردهایم
. چشم امید من به شما سازندگان پرشور و نشاط اسلامى است»
. امام بزرگوار، رمز موفقیت در سازندگی، آبادی و خودكفایی كشور را، تقوا و سازندگی روحی خود و دیگران میدانند و به جهادگران و به همه سفارش میکنند كه از این امر مهم غفلت نورزند: «امیدوارم همانگونه كه در راه سازندگى كشور تمام نیروهاى مادى و معنوى خود را به كار بستهاید، از سازندگى خود و دیگران نیز كه مقدم بر همه سازندگیهاست، غفلت نكنید و همانگونه كه بارها یادآورى كردهام سازندگى روح را بر سازندگى جسم مقدم دارید تا به خواست خداى تعالى با نیروى ایمان، كارها به بهترین و سریعترین وجه پیش رود و هرچه زودتر با كمك خداوند و یكدیگر این كشور را به خودكفایى و آبادى كامل برسانیم
». آیا مؤمنِ منتظر به چیزی جز جلب رضایت و خشنودی امام زمان
)عج( فكر میكند؟ یكی از شیوههای شادكردن دل آن امام منتظر، ادامه راهی است كه مجاهدان این مرز و بوم در طول هشت سال دفاع مقدس پیمودند: «شما عزیزان با خدمات شایسته خود در پشت جبههها، چون جبههها، دل امام زمان-روحى له الفداه- را شاد كردهاید
«. اكنون پس از گذشت نزدیك به ۲۶ سال از پایان آن سالهای نورانی، نیروهای جهادگر بر این باورند كه با استعانت از ذات بیهمتای پروردگار و مرور فرمانها، نصایح و وصایای حضرت امام)ره) در زندگی فردی و اجتماعی و بهرهگیری از تجربیات گرانسنگ خدمت در مناطق محروم و هشت سال دفاع مقدس، میتوان با وحدت و همدلی و تحت زعامت رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیتالله خامنهای ضمن پیشرفت و تعالی در تمام زمینهها، عزت و سر بلندی را به مردم خوب این دیار هدیه و زمینه ظهور دولت یار را فراهم کرد.
انشاءالله
نویسنده: فتحالله نادعلی
