۰۲۱-۷۷۹۸۲۸۰۸
info@jannatefakkeh.com

خط پایان جنگ

خط پایان جنگ

خط پایان جنگ

جزئیات

نگاهی به شرایط و دلایل پذیرش قطعنامه ۵۹۸/ به مناسبت ۲۷ تیر، اعلام پذیرش قطعنامه۵۹۸ شورای امنیت از سوی ایران (۱۳۶۷)

27 تیر 1401
اشاره: هنوز نوزده ماه از عمر انقلاب اسلامی سپری نشده بود که عراقی‌ها در واپسین روزهای شهریور۱۳۵۹، ساعت دو بعدازظهر، نوزده نقطه ایران را مورد تهاجم هوایی قرار دادند و به همین موازات در چند جبهه علیه مواضع مرزی ایران تجاوز نظامی را آغاز کردند. عملاً جنگ عراق و ایران، که طولانی‌ترین جنگ در قرن بیستم نام گرفت، شروع شد. جنگی که دنیا را با یک رویداد برجسته سیاسی و نظامی مواجه نمود که صحنه‌های ایثارگری و فداکاری ایرانی‌ها بود. سرانجام این جنگ که به جنگ هشت ساله و دفاع مقدس لقب گرفت با پذیرش قطعنامه ۵۹۸ در بیست و هفتم تیر۱۳۶۷، پایان یافت. در این مقاله شرایط و دلایل پذیرش این قطعنامه بررسی شده است.
***
در حالی که مردم ایران برای اجرای منویات نظام اسلام دست در دست رهبر خود در شکل دادن جامعه‌ای ایمن و مرفه، مشارکت می‌کردند و در روزهایی که نهادهای آموزشی برای افتتاح دانشگاه‌ها و مدرسه‌ها آماده می‌شدند، دشمنان قسم‌خورده انقلاب اسلامی که این رویداد جدید را در جهان نپذیرفته بودند و پیشرفت و تعالی آن را برای اهداف و راهبردهای استعماری خود مضر می‌پنداشتند، در سی و یکم شهریور ۱۳۵۹، جنگی را به مردم مظلوم ما تحمیل کردند که هنوز پس از سال‌های متمادی آسیب‌های آن مرتفع نشده است و جدا از تخریب زیرساخت‌های اقتصادی، بهترین جوانان و ارزشمندترین مردان این سرزمین را به کام مرگ کشاند. هرچند دفاع از کشور و نظام اسلامی نزد مردم ما فریضه ‌الهی است و فداییان آن به درجه رفیع شهادت نائل شدند.
در طول هشت سال دفاع مقدس یکی از ابزارهای فشار و ابهام‌افزا در جریان تجاوز رژیم بعث عراق به ایران دخالت‌های غیرمنصفانه شورای امنیت سازمان ملل بود که تحت سیطره ابرقدرت‌ها و علی‌الخصوص رژیم صهیونیستی قطعنامه‌های متعددی را صادر می‌کرد که هیچ‌کدام از آن‌ها برای احقاق حقوق ملت ایران نبود و برای انحراف افکار عمومی مردم دنیا به نفع صدام صادر می‌شد. عراقی‌ها در هنگام تجاوز به ایران قریب به سی هزار کیلومترمربع از خاکمان را اشغال کردند و بدترین اعمال را در شهرها و روستاهای ما مرتکب شدند که سابقه‌ای در تاریخ جنگ‌های دنیا برای آن نمی‌توان یافت.
شروع صدور قطعنامه‌ها
از آغاز جنگ مدتی نگذشته بود که قطعنامه ۴۷۹ با عنوان بررسی وضعیت میان ایران و عراق صادر شد. در این قطعنامه حرفی از آتش‌بس نبود و فقط توصیه کرده بودند که عراق و ایران علیه همدیگر اعمال زور نکنند. این درحالی بود که عراق شهرهایی ایران را بمباران هوایی می‌کرد و برخی شهرها و روستاهای مرزی را در یک تهاجم زمینی اشغال کرده بود. در این قطعنامه هیچ اشاره‌ای به این جنایات نشده و در آتشِ شعله‌ورِ جنگ، شورای امنیت فقط نقش یک توصیه‌گر را بازی می‌کرد. ملت ما چاره‌ای جز دفاع نداشتند و با فداکاری در مقابل این تهاجم و بی‌تفاوتی دنیا مقاومت می‌کردند. چندین عملیات از سوی رزمندگان ایرانی صورت گرفت که اوج این عملیات‌ها در فتح‌المبین و بیت‌المقدس و آزادی خرمشهر بود.
در این مرحله شورای امنیت دست به کار شد و قطعنامه ۵۱۴ را صادر کرد. این قطعنامه از دو طرف خواست آتش‌بس نمایند، اما به تجاوز عراق و اینکه بخشی از ایران را اشغال کرده است هیچ اشاره‌ای نداشت. صادرکنندگان این قطعنامه از ایران می‌خواستند که جنگ را تشدید نکند! حال آنکه خودشان عراق را به هرگونه سلاح مجهز می‌کردند تا بتواند علیه ایران به کار ببندد که بی‌شرمانه‌ترین آن‌ها سلاح شیمیایی بود که به عراق داده بودند. هر زمانی که ایران عملیاتی را انجام می‌داد و عرصه بر عراق تنگ می‌شد، شورای امنیت به تکاپو می‌افتاد که جلوی جنگ را بگیرد.
پس از عملیات‌های رمضان در دوازده مهر ۱۳۶۱، قطعنامه ۵۲۲ صادر شد. در این قطعنامه نیز متأسفانه مانند قطعنامه قبلی نامی از متجاوز نبرده بودند و فقط از دو طرف می‌خواستند جنگ را تمام کنند مثل اینکه نه خانی آمده و نه خانی رفته است و ایران با تحمل هزاران میلیارد خسارات و هزاران شهید راضی باشد که عراق رهایش کند. در این مقطع نیروهای ایرانی برای تنبیه کردن عراقی‌ها وارد کشور عراق شده بودند.
در آبان ۱۳۶۲، مجدداً قطعنامه شورای امنیت فضای دنیا را متوجه خود کرد و تحت شماره ۵۴۰ از دو طرف خواست که ترک مخاصمه نمایند. در این قطعنامه مجدداً از نام متجاوز عبور کردند و فقط تأکید بر عدم عملیات علیه اهداف غیرنظامی شده بود. هرچند برای بررسی علت‌های جنگ نکاتی را یادآوری کرده بود و در این مرحله جای امیدواری داشت، ولی با این قطعنامه هم آسمان همان رنگ و حقوق ملت ایران به یغما رفته بود .
رفتار جانبدارانه شورای امنیت از عراق، رژیم بعثی را جسورتر کرد تا علیه مردم ایران و رزمندگان ایرانی سلاح شیمیایی به کار ببرد و چندین بار این عمل شنیع را انجام داد. با وجود همه این اقدام‌ها و محکوم شدن عراق از سوی هیئت اعزامی سازمان ملل مبنی بر به‌کارگیری سلاح شیمیایی هیچ واکنشی از شورای امنیت ندیدیم و افعی رژیم بعث همچنان به تجاوزهای خود ادامه می‌داد.
عراق کم‌کم جنگ را به خلیج فارس کشید و اهداف دریایی را مورد حمله قرار می‌داد. شورای امنیت قطعنامه ۵۲۲ را برای توقف این حمله‌ها صادر نمود، اما این قطعنامه نیز مؤثر واقع نشد و رژیم بعثی عراق با همکاری هم‌پیمانان خود به کشتی‌های ایران حمله می‌کردند.
قبل از این قطعنامه، شورای امنیت قطعنامه ۵۲۸ را نیز برای جلوگیری از حمله‌های دریایی صادر کرده بود که بازهم مؤثر واقع نشده بود.
توجه‌برانگیزترین نکته‌ای که در همه این اقدام‌های شورای امنیت مشهود است، بی‌توجهی به عمل تجاوزگرانه عراق به ایران بود که در هیچ قطعنامه‌ای به آن اشاره نشد.
در فاصله بین قطعنامه‌های ۵۸۲ و ۵۲۲، ایران عملیات والفجر۸ را انجام داد و شیرازه نظامی عراق را به هم ریخت. فاو به تصرف ایران درآمد و وزنه جنگ به نفع ایران بعد از فتح خرمشهر سنگینی کرد. این بار عرب‌ها دست به کار شدند و از شورای امنیت خواستند که راه نجاتی بیابد و مخلص کلام این بود که به داد صدام برسند و محصول این پیگیری‌ها صدور قطعنامه ۵۸۲ شورای امنیت بود.
در این قطعنامه فقط تأکید شده بود که با زور نمی‌توان سرزمین سایر کشورها را گرفت و این تأکید هم به علت پیروزی‌های شگرف رزمندگان ایرانی بود. همچنین نزدیک بود بصره و سلیمانیه و سایر شهرهای عراق به تصرف ایرانی‌ها درآیند. حال آنکه در این قطعنامه هم باز به دلیل اصلی جنگ و عامل تجاوز اشاره نشده بود.
این خلاصه‌ای از اقدام‌های شورای امنیت برای جلوگیری از جنگی بود که عراقی‌ها با حمایت امریکا و نوکران او بر ملتی تحمیل کردند که انقلاب کرده و در حال شکل‌گیری حکومت جدید بودند.
قطعنامه نهایی دفاع مقدس(۵۹۸)
سلسله قطعنامه‌های شورای امنیت به تدریج واقع‌بینانه‌تر شد، لیکن رنگ حقیقت نمی‌گرفت و به حقوق ملت‌ ایران بی‌اعتنا بود. تا اینکه قطعنامه ۵۹۸، در بیست و نهم تیرماه ۱۳۶۶ به تصویب رسید.
مفاد قطعنامه به این شرح بود:
۱. ابراز تأسف از آغاز و ادامه جنگ و منازعه؛
۲. ابراز تأسف از بمباران مراکز غیرنظامی؛
۳. حمله به کشتیرانی بی‌طرف؛
۴. حمله به هواپیماهای کشوری؛
۵. نقض قوانین بین‌المللی در جنگ؛
۶. نقض قوانین بین‌المللی کاربرد سلاح شیمیایی؛
۷. ابراز نگرانی از تشدید حمله‌های جدید.
مصوبات قطعنامه
۱. آتش‌بس فوری و برگشت نیروها به مرزهای بین‌المللی؛
۲. تعیین ناظر بر آتش‌بس؛
۳. آزادی اسیران دو طرف؛
۴. همکاری برای اجرای راه‌حلی عادلانه؛
۵. تأکید بر خویشتنداری؛
۶. تعیین هیئتی برای تحقیق پیرامون مسئولیت جنگ؛
۷. تعیین خسارت وارده؛
۸. تعیین برقراری راه‌های امنیت بین دو طرف.
اگر به نگرانی شورای امنیت خوب دقت کنیم می‌توان دریافت که بانی و عامل همه این‌ها رفتار بی‌حساب رژیم بعث و حمایت‌های بی‌حساب‌تر امریکایی‌هاست. بمباران مراکز غیرنظامی، حمله به کشتیرانی، حمله به هواپیماها، که نمونه آن اقدام امریکا در کشتن دویست و نود نفر در هواپیمای مسافربری ایران است، نقض قوانین بین‌المللی، استفاده از سلاح‌های شیمیایی و تشدید حمله‌ها همگی از جنایات رژیم بعثی عراق و یاری‌کنندگان او بود.
این قطعنامه برخلاف قطعنامه‌های دیگر دست از توصیه برداشته و آمرانه بود. تشدید حمله‌های ایران و نفوذ در خاک عراق نگرانی دیگر تصویب‌کنندگان بود و دستور به توقف آن داده بودند.
ولی در هر حالت این قطعنامه ازطرف ایران رد یا قبول نشد و مدت یک سال و اندی برای پذیرش آن رایزنی می‌شد. سازمان ملل و شورای امنیت نیز در جلسه‌های متعدد قبل از این قطعنامه و پس از آن بر حل مشکل جنگ و خاتمه آن اقدام‌های بسیاری انجام داده بودند و خمیرمایه همه این اقدام‌ها مقاومت ملت ایران و پیشروی ایرانی‌ها در عمق خاک عراق بود که ترازوی جنگ را به نفع ایران سنگین کرده بود.
ایران نگران بدعهدی امریکایی‌ها بود زیرا هیچ وقت در گفتار و کردار صادق نبوده و نیستند. ایرانی‌ها معتقد بودند قبل از اینکه آتش‌بس رخ دهد باید متجاوز تعیین شود تا جهانیان بدانند مسبب این تجاوز کیست. جابه‌جایی در بندهای قطعنامه می‌توانست مشکل را برطرف کند. این موضع‌گیری‌ها نزد عراقی‌ها متفاوت بود. آن‌ها شرط پذیرش قطعنامه را پذیرش بدون قید و شرط ایران می‌پنداشتند.
این کشمکش مدت‌ها طول کشید تا اینکه حضرت امام خمینی(ره) در پیامی مفصل به این غائله خاتمه داد و قطعنامه را که از آن به جام زهر هم تعبیر کرده بود پذیرفت و به طور جدی پایان جنگ هشت ساله را اعلام نمود. پیام حضرت امام(ره) و تصمیم وی نیز به دلیل تصریح فرماندهان جنگ بود که پیروزی را زود هنگام نمی‌دانستند و فرسایشی بودن جنگ را اعلام کرده بودند. امام(ره) چند دلیل را برای پذیرش قطعنامه عنوان کرد که البته این دلیل‌ها به صورت جامع‌تر در سطح جهانی بر روی آن موج سواری می‌شد:
*ایران جنگ‌طلب معرفی شده بود و ادامه این منازعه به لحاظ میدانی تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی تلقی می‌گردید.
*عراق با استفاده از سلاح شیمیایی بدترین جنایت‌ها را انجام می‌داد و ادامه این جنگ خسارت‌های بیش‌تری را به بار می‌آورد.
حضور نظامیان امریکایی و ساقط کردن هواپیمای مسافربری صحنه زشتی از جنگ را رونمایی کرده بود. پذیرش قطعنامه در این مقطع یعنی بیست و هفتم تیرماه ۱۳۶۷، به مصلحت کشور بود.
حضرت امام خمینی(ره) در نامه‌ای به مسئولان کشور پیرامون پذیرش قطعنامه نکاتی را یادآوری کرد:
-مسئولان نظامی اعم از سپاه و ارتش معتقدند که به این زودی‌ها هیچ پیروزی‌ای به دست نمی‌آید؛
- حجم سلاح‌های تحویلی به صدام از سوی استکبار جهانی زیاد است و نمی‌توانیم یک دهم آن را تهیه نماییم؛
- فرمانده سپاه از معدود فرماندهانی است که اگر مایحتاج جنگی برسد، معتقد است به ادامه جنگ؛
- حجم استفاده عراقی‌ها از سلاح‌های شیمیایی بسیار گسترده است؛
- توسعه نیروی سپاه به هفت برابر وضع فعلی نیازمند است و ارتش به دو و نیم برابر وضع حال. ضمن اینکه امریکا را باید از خلیج‌فارس بیرون نماییم؛
- به دلیل پیروزی نیافتن زودرس، مسئولان سیاسی هم معتقدند که اعزام به جبهه‌ها از سوی مردم با صعوبت انجام می‌گیرد.
برای همین امام(ره) به دلیل‌های پیش‌گفته، معتقد است که «حاضر شدم جام زهر را بنوشم و قطعنامه را بپذیرم».
ایشان می‌فرماید: «خداوندا برای دینت قیام کردیم و برای دینت جنگیدیم و برای حفظ دینت آتش‌بس را قبول می‌کنیم».
«خداوندا شاهدی که لحظه‌ای با امریکا و شوروی و تمام قدرت‌های جهان سر سازش نداریم و سازش با ابرقدرت‌ها و قدرت‌ها را پشت کردن به اصول اسلامی خود می‌دانیم. خداوندا در جهان شرک و کفر و نفاق و پول و قدرت و حیله و دورویی، غریبیم. تو خود یاری‌مان کن.
خداوندا همیشه در تاریخ وقتی انبیا و علما تصمیم گرفتند مصلح جامعه گردند و علم و عمل را در هم آمیزند و جامعه‌ای دور از فساد و تباهی تشکیل دهند، با مخالفت‌های ابوجهل‌ها و ابوسفیان‌های زمان خود مواجه شدند. گفتم جلسه‌ای تشکیل گردد تا آتش‌بس را به مردم تفهیم نمایند. مواظب باشید ممکن است افراد داغ و تند با شعارهای انقلابی شما را از آنچه صلاح اسلام است دور کنند. با صراحت می‌گویم باید تمام همت شما در توجیه این کار باشد. قدمی انحرافی حرام است و موجب عکس‌العمل می‌شود. می‌دانید که مسئولان رده‌بالای نظام با چشمی خون‌بار و قلبی مالامال از عشق اسلام و میهن اسلامی‌ چنین تصمیمی را گرفته‌اند. خدا را در نظر بگیرید و هرچه اتفاق می‌افتد، از دوست بدانید.»
این نامه حاوی مطالب بسیار بااهمیتی است و عمق اعتقادات یک رهبر نظامی سیاسی به مردم و کشورش است. ازطرفی ایشان خداوند را ناظر بر همه کارهای خود می‌بیند. روحیه سازش‌ناپذیری را به عنوان اصل اولیه نهضت حفظ می‌کند و در عمل هر کاری را که انجام می‌دهد، برای خداست.
حضرت امام(ره) حاضر بود در راه دین و میهن جان خود را فدا کند و قطعنامه را نپذیرد، اما رضایت حق تعالی را در خاتمه جنگ می‌دید. ایشان از همه رزمندگان و دست‌اندرکاران مقاومت هشت‌ساله تشکر کرد و هشدار داد که ممکن است افرادی به این اقدام انتقاد کنند و از هدر رفتن خونهای شهیدان گلایه‌مند باشند.
برای همین چند نکته درخور توجه و عرفانی را مطرح کرد:
- معتقد بود آن‌هایی که در راه خدا جهاد می‌کنند، به تکلیف خود عمل کرده‌اند و کسانی که از فلسفه شهادت بی‌خبرند، از لذت شهادت و فداکاری واقف نیستند و از پاداش آن بی‌بهره‌اند؛
- جایگاه والای شهیدان دفاع مقدس را فراتر از درک می‌پنداشت؛
- شهیدان با خون خود درس مقاومت به جهانیان داده‌اند؛
- راه و رسم شهیدان کورشدنی نیست؛
- تربت پاک شهیدان مزار عاشقان و عارفان و دل سوختگان و نیز دارالشفای آزادگان خواهد بود.
امام(ره) جنگ را امتحان الهی می‌دانست و می‌اندیشید آن‌هایی که از جنگ طفره رفته‌اند، از معامله با خدا گریخته‌اند.
امام(ره) معتقد به دفاع و مقاومت بود. ایشان راهبرد خود را محو رژیم صهیونیستی می‌دانست و برای آن برنامه‌ریزی می‌کرد. ایشان به دنبال سازش با دشمنان دین و مذهب و وطن نبود.
در نهایت جمله‌ای را فرمود که نشان می‌داد عزمش برای ادامه مبارزه بوده است؛ لیکن رضای حق‌تعالی را از همه تمناهای خویش برتر می‌دانست و تسلیم امر پروردگار شد:
«باز هم می‌گویم که قبول این مسئله برای من از زهر کشنده‌تر است؛ ولی راضی به رضای خدایم».
امام(ره) در این فراز مهم به آیندگان نیز پیام می‌دهد:
«در اینجا به جوانان عزیز کشورمان، به این سرمایه‌ها و ذخیره‌های عظیم الهی و به این گل‌های معطر و نوشکفته جهان اسلام سفارش می‌کنم که قدر و قیمت لحظات شیرین زندگی خود را بدانید».
همچنین در یک پیش‌بینی عالی می‌فرماید:
«خودتان را برای مبارزه علمی و عملی بزرگی تا رسیدن به اهداف عالی انقلاب اسلامی آماده کنید».
امروز پس از سی ‌و سه سال از ارتحال حضرت امام خمینی(ره)، ایران وارد مقطعی از تاریخ خود شده است که باید برای رسیدن به اهداف عالی انقلاب به علم و عمل مجهز باشد تا بتواند کرسی‌های اول دنیا را تصاحب کند.

منابع
اسناد وزارت خارجه و قطعنامه‌های شورای امنیت
صحیفه نور جلد ۲۱ ص ۹۱ الی ۹۵
مصاحبه محسن رضایی فرمانده اسبق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی

نویسنده: حسین نامور

مقاله ها مرتبط