تاثیرگذاری یک انسان، به عبارتی «وزن بودن» او در هستی است که اهل فلسفه از آن با عبارت «شدت وجود» یاد می‌کنند. عیار زندگی انسان‌ها میزان درجۀ پیشرفت مادی و معنوی‌ است که به برکت حیات‌شان برای خود و دیگران رقم می‌زنند. امام خمینی رحمت‌الله‌علیه بهترین مثال در عصر کنونی است که اثرگذاری او مرزهای زمان و مکان را درنوردید.
خیلی‌ها با تلاش فراوان به مرحله دانشجویی رسیدند و درس خواندند و مدرک هم گرفتند، اما دانشجوی اثرگذار نبودند. در حالی که ثمره دوره دانشجویی بعضی افراد، ترسیم افق‌های جدید علمی و فرهنگی و گشایش گره‌های اجتماعی دوران‌ خودشان بود. مومن و انقلابی بودن از مهم‌ترین مولفه‌های اثرگذاری است. در این سطرها به دنبال پاسخ این سوال هستیم که از نگاه قرآن، ویژگی‌های دانشجوی مومن و انقلابی چیست؟

مسئولیت‌پذیری

تا وقتی کسی در مورد موضوعی احساس مسئولیت نکند، اقدامی انجام نخواهد داد. انسان‌ها در مورد خودشان و جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کنند مسئولند. در آیه ۳۶ سوره اسراء می‌خوانیم إِنَّ السَّمعَ وَالبَصَرَ وَالفُؤادَ كُلُّ أُولئِكَ كانَ عَنهُ مَسئولًا/ گوش و چشم و دل، همه مسئولند. معنی آیه می‌رساند که انسان نسبت به نعمت‌ها و جایگاهی که دارد، مسئول است.

دانشجو شدن، به معنی پذیرفتن مسئولیتِ درس خواندن(جنبه فردی) و حل مسائلی از جامعه است که با تخصص فرد مرتبطند(جنبه اجتماعی). پیامبر اکرم فرمودند «کلکمْ راعٍ وَ کلکمْ مَسْؤُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ».^۱ بنابراین مطالعۀ مسئله‌محور دروس و پژوهش عمیق در حوزه درسی از مهم‌ترین جلوه‌های مسئولیت‌پذیری دانشجوست.

رصد وقایع روز

در آیه ۷۱ سوره نساء آمده یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکُمْ فَانْفِرُوا ثُبات أَوِ انْفِرُوا جَمیعاً/ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، احتیاط و آمادگی را از دست ندهید و گروه گروه یا همگی با هم حرکت کنید. این آیه که به آیه «حِذر» معروف است اشاره به هوشیاری و آمادگی دایمی مسلمانان در مقابل دشمنان دارد. امام خمینی در وصیت‌نامه خودشان فرموده‌اند «من برای آن که شما جوانان شایسته‌ای هستید، علاقه دارم که جوانی خود را در راه خداوند و اسلام عزیز و جمهوری اسلامی صرف کنید تا سعادت هر دو جهان را دریابید.» دانشجویی که می‌خواهد انقلابی و اثرگذار باشد و جوانیِ خود را در راه جمهوری اسلامی صرف کند، نمی‌تواند نسبت به اخبار داخلی و خارجی بی‌تفاوت باشد.

استقلال فکری

وَلَنْ يَجْعَلَ اللَّهُ لِلْكَافِرِينَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ سَبِيلًا(نساء/۱۴۱) خداوند هرگز کافران را بر مومنان تسلط نداده است. بنابراین وابستگی مومنان به کافران خلاف سنت‌های الهی است. وابستگی، درد جوامعی است که شناخت و مدیریت صحیحی روی استعدادها و ظرفیت‌های خود ندارند. برای این ‌که یک جامعه آزاد و آباد باشد لازم است استقلال خود را در زمینه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و... حفظ کند.

دانشجو به عنوان یک نیروی فعال، خلاق و پرنشاط می‌تواند با حفظ استقلال فکری خود و استقامت در این راه، جامعه را از آفات وادادگی و تکیه به غرب و شرق مصون نگه‌دارد. شاید به همین دلیل است که امام خمینی فرمودند «دانشگاه، مبدا همه تحولات است.»^۲

دانایی و بصیرت

شناخت، مثل چراغی است که راه و مقصد همه تصمیم‌گیری‌ها و موضع‌گیری‌های انسان را روشن می‌کند. درک صحیح از ارکان و آرمان‌های اسلام و جمهوری اسلامی و تشخیص مرزهای عقیدتی و فکری آن از مهم‌ترین ویژگی‌های یک دانشجوی مومن انقلابی است. بخشی از این ویژگی با تسلط بر وقایع تاریخی و قسمت دیگر به کمک تفکر تحلیلی محقق می‌شود.

یکی از شاخه‌های شناخت، دشمن‌شناسی است که قرآن با آیات پرتعداد بر آن تاکید کرده است. به عنوان مثال آیه اول سوره ممتحنه يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّي وَعَدُوَّكُمْ أَوْلِيَاءَ تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَقَدْ كَفَرُوا بِمَا جَاءَكُمْ مِنَ الْحَقِّ/ ای کسانی که به خدا ایمان آورده‌اید، هرگز نباید کافران را که دشمن من و شمایند یاران خود گرفته و طرح دوستی با آن‌ها افکنید در صورتی که آنان به آن‌چه از حق بر شما آمد، کافر شدند. آیه می‌رساند که دشمنان‌تان با شما در ظاهر دوستی می‌کنند، اما در واقع به آن‌چه که حق می‌گویید کافرند.

شجاعت و عکس‌العمل به‌موقع

گاهی دانشجو یا تشکل‌های دانشجویی در مواجهه با مسائل داخلی و خارجی، شناخت لازم را پیدا کرده‌اند، اما به‌موقع موضع‌گیری نمی‌کنند. یکی از دلایل این اتفاق، عدم‌شجاعت کافی در بیان موضع‌گیری‌‌ها و نظرات است. قرآن در آیه ۵۴ سوره مائده می‌فرماید ولَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لَائِمٍ/ از سرزنش سرزنش‌کنندگان نمی‌هراسند. یعنی اهل حق، با شجاعت اقدام می‌کنند و سرزنش‌کنندگان نمی‌توانند خللی در اراده آن‌ها ایجاد کنند.

پشتکار و استقامت

حرکت در مسیر حق سختی‌های خودش را دارد. امیرالمومنین علی علیه‌السلام در نامه‌ای که خطاب به فرزند خود نوشتند فرمودند خُضِ الْغَمَرَاتِ لِلْحَقِّ/ برای حق در سختی‌ها شنا کن.^۳

استقامت در ابعاد مختلف دانشجویی مثل خوب درس خواندن، حضور در کارهای جهادی، فعالیت در تشکل‌های دانشجویی و غیره در عین سختی‌ها، آرامش و شیرینی‌های کم‌نظیری به همراه دارد. در آیه ۳۰ سوره فصلت می‌خوانیم إِنَّ الَّذينَ قالوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ استَقاموا تَتَنَزَّلُ عَلَيهِمُ المَلائِكَةُ أَلّا تَخافوا وَلا تَحزَنوا وَأَبشِروا بِالجَنَّةِ الَّتي كُنتُم توعَدونَ/ کسانی که در راه حق استقامت ورزیدند، خوفی از آینده و اندوهی نسبت به گذشته ندارند و به بهشت وعده داده شده راه خواهند یافت. در واقع استقامت، صبر بر ناملایمات مسیر است.

ولایت‌پذیری

تکلیف‌گرایی در مقابل نتیجه‌گرایی، عاملی است که منجر به وقایع ویژه‌ای در تاریخ شده ‌است و عاشورا بارزترین آن‌هاست. با هیچ منطقی پیروزی یک گروه ۷۲ نفره در جنگ با یک سپاه ۳۰ هزار نفره قابل تحلیل نیست، اما اصحاب امام همه به تکلیف خودشان عمل کردند و نتیجه را به خداوند واگذار کردند و می‌بینیم بیش از ۱۴ قرن است که خون امام حسین علیه‌السلام و یارانش بر شمشیر‌های سپاه عمرسعد پیروز شده است.

در واقع تکلیف‌گرایی نام دیگری برای ولایت‌پذیری است. دانشجوی مومن انقلابی سعی می‌کند با مطالعه و تعمق در کلام رهبری، رسالت و تکلیف خود را بشناسد و با نهایت تدبیر و توان آن را به انجام برساند. تکلیف‌گراها همواره پیروزند و در بیان قرآن در گروه حدَی‌الحُسنَیَین هستند. قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنَا إِلَّا إِحْدَى‌الْحُسْنَيَيْنِ/ بگو که آیا جز یکی از دو نیکویی (بهشت یا فتح) چیزی می‌توانید بر ما انتظار برید؟(توبه/۵۲) به عبارتی، به نتیجه نهایی برسیم یا نرسیم، پیروزیم.

تقوا و اخلاص

تحقق آن‌چه گفته شد وابسته به این دو عامل است؛ تقوا و اخلاص. چرا که اگر عملی برای خدا خالص نباشد، هرگز به درگاه الهی پذیرفته نخواهد شد و عملی که پذیرفته نشد، نمی‌تواند منبع خیر و اثر باشد. براساس آیه ۲۹ سوره انفال ریشه جهان‌بینیِ درست، تقواست؛ إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا/ فرقان/ اگر از خدا بپرهیزید، برای شما وسیله‌ای جهت جدا ساختن حق از باطل قرار می‌دهد. آیه می‌رساند که آگاهى لازم براى جدا کردن حق از باطل برای کسانی است که تقوا پیشه کنند. بنابراین تقواست که هم‌چون قطب‌نما می‌تواند انتخاب صحیح و تصمیم درست را رقم بزند.

جعبه کناری برای طراحی:

اِحدَی‌الحُسنَیَین

اِحدَی‌الحُسنَیَین به معنی یکی از دو نیکی، بارها در دفاع مقدس و وقایع انقلاب به تصویر کشیده شده است. فرمان امام خمینی در شب ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ برای تظاهرات مردمی علیه رژيم طاغوت یا جمله معروف «چه بکشیم، چه کشته شویم، پیروزیم» که از زبان شهید همت شنیده‌ایم، شرح عملی همین معناست.

پی‌نوشت

۱- بحارالانوار، ج۷۲، ص۳۸.

۲- صحیفه امام خمینی، جلد۸، صفحه۶۴.

۳- نهج‌البلاغه، نامه۳۱.

نویسنده: نفیسه نجفی