حفظ بقای یک ملت به حفظ فرهنگ و اصالت آن برمی‌گردد و فرهنگ ملت‌ها ریشه در اعتقادات آن‌ها دارد. فرهنگ دفاع‌مقدس که زیباترین تبلور اعتقادات دینی ملت‌مان است، نه‌تنها می‌تواند برای نسل‌های بعد ایران حرف‌ها برای گفتن داشته باشد، بلکه می‌تواند برای نسل‌های آینده سایر ملت‌های مقاوم هم اثرگذار باشد. در این نوشتار به نقش تعلیم و تربیت و پیوند آن با انتقال فرهنگ دفاع‌مقدس به نسل‌های آینده خواهیم پرداخت.

بعد از پایان جنگ با توجه به فضای معنوی حاکم بر جبهه‌ها و تحت‌تاثیر قرار گرفتن کشور براثر این معنویت، خیلی‌ها فکر می‌کردند نیازی به تلاش برای حفظ آن معنویت نیست. خیلی از رزمندگانی که ماه‌ها در جبهه‌ها مشغول جنگ با دشمن بودند، به کارهای خودشان بازگشتند. همچنین خطر کم‌رنگ شدن و فراموش‌شدن آن ‌همه ارزش و تلاش و ایثار و یاد رفقای شهیدشان را پیش‌بینی نمی‌کردند؛ اما از همان اوایل جریان‌هایی در داخل و خارج از کشور تلاش داشتند تا نام و سبک زندگی شهدا را تا آن‌جا که می‌شود کم‌رنگ و حتی محو کنند.
هویت، مهم‌ترین اندوخته یک ملت است که همواره طمع دشمنان را به خود جلب می‌کند. در یک بیان، هویت به معنای تعریف خود در ارتباط با دیگران است. حال اگر این تعریف را در مقیاس جهانی ببینیم، هویت یک ملت تعریف یک ملت از خود در ارتباط با دیگر ملت‌هاست. هویت اصیل اسلامی‌‌‌ایرانی کشورمان، بن‌مایه پایداری مردم در سال‌های متمادی است. در سال‌های گذشته، خصوصا در سال‌های اخیر دشمن برنامه‌های متعددی را با هدف نابودی این هویت در نظر گرفت و با صرف پول‌های کلان سعی در اجرای آن داشته است. مشغول‌ کردن جوانان و نوجوانان به آگاهی‌های غیرسودمند و گاهی مخرب، سعی بلیغ برای کشاندن نسل جوان به انواع مخدرهای سنتی، صعنتی و دیجیتال، سرگرم‌کردن آن‌ها به مسائل غیراخلاقی و... تنها بخشی از این توطئه‌هاست. علاوه‌بر این‌ها برهم زدن الگوهای غذایی سالم که موجب ابتلا به انواع بیماری‌ها و در موارد قابل‌توجهی منجر به بلوغ زودرس می‌شود، بُعد دیگری از حیله‌های دشمن است.
در میان این هجوم فرهنگی،‌ حفظ فرهنگ دفاع‌مقدس نیاز به تحرک مجموعه‌ای از نهادها مانند خانواده، مسجد، مدرسه،‌ دانشگاه و... دارد و هر یک از این‌ها شیوه کاری خاص خود را می‌طلبد.
خانواده به‌عنوان اولین و مهم‌ترین نهاد تربیتی نقش مهمی در انتقال این مفاهیم به نسل جدید دارد و این مستلزم آگاهی و اعتقاد هرچه بیشتر پدر و مادر نسبت‌به فرهنگ جهاد و شهادت است. در کنار مطالعه، تولیدات چندرسانه‌ای در سکوهای مختلف می‌تواند در تعمیق باورها اثرگذاری زیادی داشته باشد. می‌شود گفت به‌طور ویژه فیلم و سریال، بیشترین درصد را از این اثرگذاری به خود اختصاص می‌دهند. فیلم‌هایی دور از کلیشه‌های دهه‌های قبل، که بیشتر مفهوم‌گرا باشند تا نمادگرا، نیاز امروز جامعه ماست؛ چراکه ما در ادبیات و فرهنگ دفاع‌مقدس، نیاز به تعمیق نگاه داریم و توسعه نگاه. ما می‌توانیم خروجی تحلیل‌شده آن‌چه را که بوده به نمایش بگذاریم، به‌عنوان مثال اگر می‌گوییم در جبهه‌های دفاع‌مقدس ایثار رزمندگان بسیار راهگشا بوده، می‌توانیم برای این ایثار یک سناریو جدا داشته باشیم. ضمن این‌که حتی در همان نگاه سنتی هم موضوعات فراوانی است که هنوز کسی سراغ آن‌ها نرفته است. به‌عبارتی بهتر است بگوییم در مورد دفاع‌مقدس، سراغ بعضی از موضوعات رفته‌ایم. مثلا در دفاع‌مقدس طبق یک دسته‌بندی ۱۹ عملیات بزرگ، ۱۹ عملیات متوسط و ۱۲۵ عملیات کوچک انجام شده است. ما برای نمایش چند مورد از این عملیات‌ها فیلم و سریال ساخته‌ایم؟ از والفجر۸ که بزرگ‌ترین عملیات آبی‌‎‌خاکی هشت سال دفاع‌مقدس است، چند قسمت سریال ساختیم؟ از کربلای۵ به‌عنوان شدیدترین عملیات بین ایران و حزب بعث چند دقیقه فیلم سینمایی تولید کردیم؟ عملیات‌هایی که غالبا فرماندهان‌شان در دومین دهه عمرشان فرماندهی بزرگ‌ترین لشکرها را بر عهده داشتند و از نظر علم نظامی، تصمیم‌های میدانی آن‌ها بارهاو‌بارها در مهم‌ترین دانشگاه‌های نظامی دنیا مورد بررسی و تحسین قرار گرفته است. به ایثارهای مدافعان‌حرم چند دقیقه فیلم و سریال اختصاص داده‌ایم؟ در‌حالی‌که در سبک زندگی رزمندگان دفاع‌مقدس و مدافعان‌حرم خنده هست، اشک هم هست، سلحشوری هم هست، تعقل هم هست، احساس هم هست. ما در سینمای دفاع‌مقدس ظرفیت‌های فراوانی داریم که همچنان مغفول مانده است.
کودکان ما درحالی انیمیشن‌های آمریکایی، فرانسوی و انگلیسی را می‌بینند که هالیوود در فقر اسطوره‌ای دست‌وپا می‌زند و سال‌هاست چنان چیره‌دست اسطوره‌سازی می‌کند و اسطوره‌هایش را در ذهن و قلب کودکان‌مان جاگیر کرده که اگر روی کیف، عروسک و یا لباس‌ آن‌ها عکس قهرمان هالیوودی نباشد، انگار حتما چیزی کم دارند. قهرمان‌هایی که اگر جلوه‌های ویژه را از آن‌ها بگیریم، هیچ درون‌مایه‌ای از جوان‌مردی، شرافت و... ندارند. قهرمان‌هایی که به‌ظاهر نجیب‌زاده‌اند؛ اما حاکمان سرزمین‌شان درحال نابودی نسل نجیب فلسطین و یمن و... هستند. نجیب‌زاده‌هایی مظلوم‌کش!
در مقابل در وطن ما در همین نسل‌های معاصر، آن‌قدر قهرمان پشت قهرمان سر به افلاک رسانده که نمی‌دانیم باید از کدام‌شان صحبت کنیم؛ از دفاع‌مقدس بگوییم یا از مدافعان‌حرم یا از مدافعان سلامت یا از مدافعان امنیت و یا از آن‌ها که برای چرخیدن سانتریفیوژها و حرکت علمی کشور بر مرزهای دانش روز بشری، خون پاک‌شان صفحات تاریخ را متبرک کرد.
نهضت مستندسازی که می‌تواند سدی باشد در مقابل سیل دروغ‌ها و انحراف‌های شبکه‌های معاندی مثل بی‌بی‌سی و... گامی دیگر در مبارزه با تهاجم رسانه‌ای است.
تولیدات رسانه‌ای مهم‌ترین سلاح برای مقابله با دشمن در سطح ملی و بین‌المللی هستند. سریال‌های خوب و پرمحتوا با پیرنگ فرهنگ پایداری و مقاومت، وقتی به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شوند، در کشورهای منطقه و در تمام ملت‌های آزاده دنیا مخاطبان فراوانی دارند. این همان صدور انقلاب و آموزه‌های دفاع‌مقدس به سایر ملت‌هاست.
بنابراین رسانه، چه در قالب رسانه ملی باشد و چه در شکل‌وشمایل سایر سکوهای اینترنتی، می‌تواند در هدایت خانواده و تعمیق باورهای آن‌ها در حوزه فرهنگ شهادت بسیار موثر باشد.
مساجد به‌عنوان مردمی‌ترین نهاد و اثرگذارترین مجموعه پشتیبانی در دوران دفاع‌مقدس باید همچنان پرقدرت به نقش خود در انتقال فرهنگ دفاع‌مقدس ادامه دهند. همیشه سخنرانی و منبر در مساجد رکن جدایی‌ناپذیر بوده؛ اما لازم است در کنار آن با مسئولیت‌دادن به جوانان و نوجوان و حتی کودکان و به چالش کشیدن آن‌ها برای خلق آثار فرهنگی‌اجرایی فرصت بصیرت‌افزایی و ارتقای سطح کنشگری به آن‌ها داده شود. بدون شک لحن و سبک بیان سخنران هم می‌تواند در جذب یا دفع مخاطب تاثیرگذار باشد.
همچنین مدارس که به‌طور ویژه سال‌ها با کودکان و نوجوانان در ارتباطند و مسئولیت آموزشی و پرورشی دارند، در این زمینه نیاز به برنامه‌ریزی‌های خاص دارند.
ابتدایی‌ترین نکته این است که مدیریت، معلم‌ها و مربیانی که در مدارس حضور دارند، خودشان علاقه‌مند و دغدغه‌مند انتقال فرهنگ دفاع‌مقدس به نسل جدید باشند. معلمی که قلبش برای این مفاهیم می‌تپد، بدون هیچ ابزاری هم می‌تواند دانش‌آموز خود را با شهدا آشنا کند. خلاقیت قبل از هر چیز در گرو میزان خواست قلبی برای انجام هر کاری است.
کتاب‌های درسی می‌توانند با بازطراحی و بازنویسی، نقش پررنگ‌تری در این حوزه داشته باشند. به‌عنوان مثال چه اشکالی دارد کتاب ریاضی با متنی خاطره‌گونه از یک شهید مهندس آغاز شود؟ یا در ابتدای کتاب زیست مطلبی پیرامون یک شهید پزشک باشد؟ کتاب فیزیک به یاد خون‌های ریخته‌شده شهدای دانش‌آموز شروع شود؟ آیا اگر آن جان‌های پاک برای حفظ اسلام و امنیت این کشور فدا نشده بود، حالا فیزیک و زیست و شیمی معنا داشت؟ غزه امروز پیش چشم ماست. مدرسه‌هایی که یکی‌پس‌از‌دیگری زیر باران موشک‌ها با خاک یکسان می‌شوند و دانش‌آموزانی که تکه‌های پیکرشان باید از گوشه‌گوشه‌های آوار و خرابه‌های کلاس جمع شود تا مگر پیکری برای تشییع شکل بگیرد!
در کنار این‌ها نیاز به برنامه‌هایی برای بصیرت‌افزایی و افزایش آگاهی‌های ضروری سیاسی، اجتماعی و... وجود دارد. به‌عنوان نمونه برگزاری دوره‌های جریان‌شناسی در مدارس، دشمن‌شناسی، فرقه‌شناسی همان‌چیزی است که نبودش سبب می‌شود دشمن با نفوذ در دانشگاه‌ها انواع و اقسام شورش‌ها، اغتشاش‌ها، گرایش‌های ضدملی و فرار مغزها را رقم بزند. نکته بسیار مهم این‌که دفاع‌مقدس فقط یک تاریخ خشک نیست، بلکه تحلیل‌پذیر است و می‌تواند مخاطب را در سنین مختلف ساعت‌ها پای خود بنشاند، به‌شرطی که درست منتقل شود. اگر شناخت دشمن آن‌طور که باید در مدارس صورت بگیرد و حب و بغض دانش‌آموزان با تعقل و تفکر به مسیر صحیح هدایت شود، کشور در سال‌های آینده از بسیاری آسیب‌ها مصون خواهد بود و فرصت شکل‌دادن سرباز ضدانقلاب از میان دانش‌آموزان و دانشجویان به دشمن داده نخواهد شد.
اجرای تئاتر و نمایش دفاع‌مقدس یکی دیگر از کارهایی است که به‌دلیل اثرگذاری فراوان باید با جدیت در مدارس دنبال شود. تئاتر به‌خاطر ارتباط زنده و نزدیکی که با مخاطب می‌گیرد و او را کاملا با محتوا درگیر می‌کند، در‌صورتی‌که به‌درستی اجرا شود، به دانش‌آموزان در درک فرهنگ دفاع‌مقدس خیلی کمک می‌کند. اگر این تئاتر بتواند با نقش‌آفرینی خود دانش‌آموزان خلق شود که بسیار مفیدتر خواهد بود.
فراموش نکنیم جاانداختن یک فرهنگ یعنی زندگی‌کردن با آن اصول. این‌که در مدارس فقط در هفته دفاع‌مقدس و ۲۲بهمن به این موضوعات پرداخته شود، نیاز موجود را برآورده نخواهد کرد.
برگزاری جلسات پرسش و پاسخ و رفع شبهات پیرامون انقلاب و دفاع‌مقدس یکی دیگر از ضرورت‌هاست. باتوجه به این‌که هرچه جلوتر می‌رویم، با افزایش هجمه‌های فرهنگی و نگاه دانش‌آموزان به مسائل، با مایه‌های غلیظ‌تر علت و معلولی روبه‌رو می‌شویم، کمک به حل شبهات و تبیین ریشه‌های انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس می‌تواند بخشی از پدافند غیرعامل باشد.
نگاه بین‌المللی به دفاع‌مقدس به ‌معنای مقایسه هشت سال دفاع‌مقدس با جنگ‌های بزرگ دنیا و مقایسه انقلاب اسلامی و تاب‌آوری آن با انقلاب‌های بزرگ جهان مثل انقلاب کبیر فرانسه هم در تحکیم پایه‌های هویتی دانش‌آموزان و دانشجویان موثر است.
استفاده از ظرفیت روایتگری دفاع‌مقدس در مدارس راهکار خوبی برای انتقال آموزه‌های دفاع‌مقدس است؛ چه این‌که راویان از خانواده شهدا باشند و چه از رزمندگان دفاع‌مقدس.

نویسنده: نفیسه نجفی