هم‌زمان با شروع اجرای طرح آمریكایی «اصلاحات ارضی» در بیش از چهل كشور جهان – آن‌هم به خاطر جلوگیری از قیام‌های كمونیستی در آن كشورها - محمدرضا پهلوی هم در ایران شروع به اجرای این طرح كرد. طرحی كه امام‌خمینی
(ره) و حوزه علمیه را به واكنش علیه آن واداشت و در واقع باعث شد جرقه نهضت اسلامی مردم ایران به رهبری امام عزیز علیه رژیم پهلوی آغاز شود؛ اما با این وجود و با اجرای طرح آمریكایی اصلاحات ارضی، ابتدا طرح‌های هزاران ساله مدیریت زمین‌های كشاورزی – بنه، تقسیم‌بندی آبیاری مزارع و باغات با آب قنات‌ها و آیش زمین‌ها- از بین رفت و بعد از آن هم با تمركز امكانات رفاهی در شهرها، كم‌كم روستاها از سكنه خالی و مخروبه شد. آن وقت كشور ایران در عرض پانزده سال، از یك كشور صادركننده محصولات كشاورزی به ویژه گندم، به جایگاه یك واردكننده نزول پیدا كرد. در واقع اصلی‌ترین دلیل ضرورت جهاد در عرصه سازندگی كشور، همین گذشته تاریخی و اجرای طرح اصلاحات ارضی بود.
باید به ملت متوسل شویم... پس از پیروزی انقلاب، با توجه به اهمیتی كه نظام جمهوری اسلامی به روستاییان می‌داد، رفع محرومیت‌های حاصل از دوران شاهنشاهی در دستور كار قرار گرفت و جهاد سازندگی با دستور رهبر كبیر انقلاب در۲۷ خرداد ۱۳۵۸ تشكیل شد. امام عزیز هم در پیامی مردم را به جهادی بزرگ برای سازندگی خرابی‌ها دعوت كرد و فرمود:
« باید به ملت متوسل بشویم. ملتی كه بحمدلله مهیای خدمت و فداكاری، بوده و هستند. ملت ما با فداكاری بحمدالله مراحل با اهمیت را پشت سرگذاشته، موانع مرتفع شد، خائنین رفتند. و اگر تتمه‌ای هم باشد با همت ملت خواهند رفت. لكن این دیوار شیطانی بزرگ كه شكست، پشت این دیوار و خرابی‌های زیادی هست و ناچاریم كه برای سازندگی به ملت متوجه بشویم. برای اینكه خرابی‌هایی را كه در طول مدت حكومت جائر پهلوی در مملكت ما حاصل شده است ترمیم كنیم بحمدالله ملت ما راجع به سازندگی مهیا بودن خود را اعلام كردند. دانشجوهای عزیز، متخصصین، مهندسین و بازاریان، كشاورزان همه قشرهای ملت داوطلب‌اند كه ایرانی كه به طور مخروبه به دست ما آمده، بسازند از این جهت باید ما این جهاد را به سازندگی موسوم كنیم... خداوند به همة ملت و به همة كسانی كه در این راه تشریك مساعی می‌كنند و این وظیفه اخلاقی شرعی را ادا می‌كنند توفیق عنایت كند. همه موفق باشند كه در این جهاد شركت كنند و این خرابه‌ها را بسازند و برادران خودشان را كمك نمایند كه شاید هیچ عبادتی بالاتر از این عبادت نباشد. بلكه من از اشخاصی كه برای زیارت‌ها مثل زیارت مكه معظمه و مدینه منوره می‌‌خواهند به طور استحباب بروند از آنها می‌خواهم و تقاضا می‌كنم كه شما كه برای ثواب می‌خواهید به مكه مشرف بشوید یا می‌خواهید به مدینه منوره و یا به عتبات عالیات مشرف بشوید، امروز ثوابی بالاتر از این نیست كه به برادران خودتان كمك كنید و این سازندگی را همه با هم شروع كنیم كه ایران خودتان درست ساخته بشود و برادران شما نجات یابند.»
۱ به این شكل و بعد از صدور این فرمان اقدامات برای تشكیل رسمی سازمان «جهاد سازندگی»آغاز شد.
وقتی جهاد سازندگی تشكیل شد 
امام‌خمینی
(ره) قبل از پیروزی انقلاب و زمانی كه هنوز در پاریس بودند؛ در پیامی به ملت ایران تأكید كرده بودند كه برای حفظ استقلال و پیشبرد اهداف انقلاب لازم است كه كشاورزان شروع به كاشت گندم كنند. در آن زمان عده‌ای از دانشجویان كشاورزی به دنبال این فرمان، اقدام به تشكیل كمیته‌ای كردند تا بتوانند به كشاورزان كمك كنند. این کمیته در روستاها برای کمک به روستاییان فعالیت می‌کرد، و وقتی افراد خیّری هم در تهران از فعالیت چنین کمیته‌ای آگاه شدند، کمک‌های مالی خود را در اختیار کمیته قرار دادند تا برای کشاورزان بذر و وسایل کشاورزی تهیه شود، ولی در مجموع فعالیت این کمیته بیش از سه، چهار ماه ادامه پیدا نكرد. اعضای آن كمیته با فرمان تشكیل سازمان «جهاد سازندگی» فعالیت خود را در این سازمان ادامه دادند. اساس‌نامه جهادسازندگی پس از یک ماه فعالیت در نخست‌وزیری تدوین شد. این اساس‌نامه در ۲۷ شهریور ۱۳۵۸، به تصویب هیئت وزیران رسید. و برطبق آن هدف از تشکیل جهاد سازندگی، بسیج امکانات و استعدادهای مردم و دولت برای همکاری در امور تهیه و اجرای سریع طرح‌های سازندگی با توجه و تأکید نیازهای روستاها و نقاط دورافتاده مملکت اعلام شد.
این چنین بود که اقشار مختلف مردم انقلابی برای محرومیت‌زدایی راهی روستاها و مناطق محروم كشور شدند.
عبدالله‌هایی كه والی بشاگردها شدند! با تشكیل سازمان، جوان‌های انقلابی گروه‌گروه راهی مناطق محروم شدند و كار را شروع كردند. كاری سخت و به معنای واقعی ایثارگرانه. گروهی به سیستان و بلوچستان، گروهی به سرپل‌ذهاب و مناطق كردنشین، گروهی به تركمن صحرا و... هجرت‌هایی كه در طول زمان به آبادانی و زدودن فقر مطلق از چهره آن مناطق و اهالی آن انجامید. كه شاید بهترین مثال برای درك آن، منطقه بشاگرد در استان هرمزگان باشد كه به خاطر حضور و فعالیت ۲۲ ساله جهادگر با اخلاص «عبدالله والی»، به منطقه‌ای زنده، فعال، با مردمانی سلامت و تحصیل‌كرده تبدیل شد. گرچه خود عبدالله والی برای ایجاد این تغییرات، و به دلیل وضع نامناسب بهداشتی منطقه، دوازده بار به بیماری مالاریا مبتلا شد و تا پایان عمر هم از عوارض این بیماری و تب‌های شدید آن رنج برد.
دفاع مقدس و وزارت‌خانه جهاد سازندگی با شروع جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران، نیروهای جهاد سازندگی وارد این عرصه هم شدند و وظیفه پشتیبانی و عملیات مهندسی را هم در جبهه‌ها و عملیات‌‌ها برعهده گرفتند. به عنوان مثال احداث سنگر در خطوط مقدم و در زیر آتش دشمن و احداث و ترمیم جاده‌ها – عاملی كه باعث شد لقب سنگرسازان بی‌سنگر به آنها داده شود- ، شركت نیروهای جهاد سازندگی در عملیات عاشورا به همراه مهندسی یگان‌ها با سه مأموریت ترمیم جاده‌های مهم، نصب پل بر روی تنگه بینا و احداث و تقویت خاكریزها، یا شركت در عملیات بدر و احداث پایگاه استقرار هلی‌كوپتر، سایت موشكی و جاده صاحب‌الزمان
(عج) و ...
به این شكل علاوه بر دفاع‌مقدس و كشاورزی، فعالیت نیروهای جهاد در عرصه‌های دیگری چون تأمین آب و برق روستاها، احداث راه روستایی در مناطق محروم كشور، سوادآموزی، تشكیل كتابخانه‌های روستایی، تشكیل مراكز بهداشتی درمانی روستایی، تحت پوشش بیمه قراردادن روستاییان و عشایر كشور، تشكیل كارگاه‌های خودكفایی روستایی و ایجاد خطوط ارتباطی در روستاها، گسترش یافته بود. گسترشی كه در نهایت به تشكیل وزارت‌خانه «جهادسازندگی» در سال ۱۳۶۲ انجامید.
جهادسازندگی یادگار امام(ره) مقام معظم رهبری بعد از ارتحال امام
(ره)، در سخنرانی خود در مراسم بیعت جهادگران جهادسازندگی سراسر کشور در ۲۰ خرداد ۱۳۶۸ فرمودند: «جهادسازندگی از جمله دستگاه‌هایی است که بیش از همه، ما را به یاد امام عزیزمان می‌اندازد. چه‌قدر ایشان به این مجموعه جوان انقلابی و با اخلاص و کارآمد اهمیت می‌دادند، و چقدر لذت می‌بردند وقتی می‌شنیدند جهادسازندگی موفقیت‌هایی را در جبهه جنگ و مناطق دور افتاده روستایی به‌دست آورده است».
۲ و این‌گونه بود که فعالیت جهادسازندگی برای آبادانی ایران ادامه پیدا كرد، تا اینكه در سال ۱۳۷۹ و براساس تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی، وزارت جهادسازندگی با وزرات کشاورزی ادغام و تبدیل به وزارت‌خانه «جهادکشاورزی» شد.
وقتی اردوهای جهادی به راه افتاد... با شروع دهه هشتاد و تا حدودی كم‌رنگ شدن توجه به محرومین و مناطق محروم از طرف دولت اصلاحات، و با نامگذاری سال ۱۳۸۲ به نام «خدمت‌رسانی به مردم» توسط مقام معظم رهبری؛ دانشجویان بسیجی برای خدمت و جهاد پیش‌قدم شدند و به این ترتیب اردوهای جهادی دانشجویی و دانش‌آموزی به راه افتاد. سرسلسله برگزاری این اردوها و رفتن و خدمت‌كردن به مردم مناطق محروم هم، به ترتیب دانشجویان بسیجی دانشگاه امام صادق
(ع)، دانشگاه تهران و دانش‌آموزان مدرسه مفید بودند. البته در ابتدا این اردوها بیشتر جنبه عمرانی همچون مسجد، مدرسه و خانه‌سازی داشت ولی با گسترده‌شدن فعالیت جهادی در سایر دانشگاه‌ها، لزوم توجه به فقرفرهنگی در مناطق محروم، زدودن غبارهای فكری و فرهنگی و آموزش صحیح تفكرات و اعتقادات اسلامی خودش را نشان داد. آن‌چنان كه در حال حاضر اردوهای جهادی دانشجویی در سه بخش عمرانی، بهداشتی- درمانی و فرهنگی در مناطق محروم برگزار می‌شود ولی كار فرهنگی و آموزش در رأس برنامه‌های جهادی قرار دارد.
به هرحال به بركت كلام رهبر، و البته لبیك دانشجویان و دانش‌آموزان حركت جهادی برای سازندگی ایران اسلامی بعد از گذشت ۴۴ سال از زمان تشكیل جهادسازندگی با شور و اشتیاق همچنان ادامه دارد.
پی‌نوشت:
۱- صحیفه امام، ج ۸، ص ۱۷۹
۲-حدیث ولایت، جلد ۱، ص ۴۹
منابع:
۱- دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، به کوشش مرکز طرح و برنامه‌ریزی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی، تهران، انتشارات مبلغان، ۱۳۸۵
۲- روز شمار شمسی (۱۳۸۲)، علی حائری و همكاران، تهران، مرکز پژوهش‌های اسلامی صداوسیما، ۱۳۸۲
۳- قوانین و احکام، مجموعه قوانین و مقررات جهاد سازندگی، مرادبندی، افشاری و ایرانی، تهران، ۱۳۷۶
۴- عصر جهاد، دوران خدمت- یادها ۲۰- ، تهران، خاطرات آقازاده، امراللهی، بانكی و...، مؤسسه نشر آثار امام خمینی
(ره) ، ۱۳۸۷
نویسنده: انوشه میرمرعشی
