بشارت ظفر

پس از عملیات ثامن‌الائمه، سه عملیات برای آزادسازی سه منطقه مهم که در اشغال دشمن بعثی بود، در نظر گرفته‌شد؛ عملیات طریق‌القدس در منطقه بستان، عملیاتی در غرب کرخه با عنوان فتح‌المبین و عملیاتی در غرب کارون با نام بیت‌المقدس. بعد از عملیات پیروزمندانه طریق‌القدس و تامین صددرصدی اهداف عملیات، با بررسی‌های به‌عمل آمده، منطقه غرب کرخه برای اجرای عملیات در اولویت قرار گرفت. ارتش و سپاه با یک سازمان رزم مشترک، عملیات فتح‌المبین را طرح‌ریزی، اجرا و هدایت کردند و تمام امکانات و توان خود را به صحنه آوردند. آنچه می‌خوانید، شرح مختصری از شرایط اجرای عملیات فتح‌المبین، نیروهای عمل‌کننده و نتایج به‌دست آمده در این عملیات است که تقدیم نگاه‌تان می‌شود.

زمان عملیات : ۱۳۶۱/۱/۲
مدت عملیات: ۱۰ روز
رمز عملیات: یازهرا^(س)
مکان: جبهه جنوبی-شوش-دزفول
۲۵۰۰۰کشته و زخمی ،۱۷۰۰۰اسیر


منطقه عملیاتی فتح‌المبین
منطقه عمومی عملیات فتح‌المبین در غرب رودخانه کرخه از روبه‌روی پل نادری تا شوش وسعت دارد. منطقه‌ای که از شمال به ارتفاعات بلند و صعب‌العبور تیشه‌کن، دالپری، چاه نفت و سپتون، از جنوب به ارتفاعات میشداغ، تپه‌های رملی و چذابه و از غرب به رودخانه کرخه و خط مرزی می‌رسد. این منطقه از سه قسمت کوهستانی، تپه ماهوری و دشت تشکیل شده‌است و ارتفاع بلندترین مناطق آن از سطح آب‌های آزاد از ۲۱۰ متر تجاوز نمی‌کند.
زمین مناطق شمالی، کوهستانی و از جنس سخت است و هرچه به طرف جنوب حرکت کنیم، از استحکام آن کاسته می‌شود. بخش‌هایی از جنوب و جنوب غرب منطقه از تپه‌های رملی پوشیده شده‌است و ارتفاعات ابوصلیبی خات، تینه، برقازه، رقابیه، میشداغ و حمرین در غرب رودخانه دویرج، عوارض بلند منطقه عملیاتی فتح‌المبین را تشکیل می‌دهد. ارتفاعات ۳۵۰، ۳۴۳، ۳۳۶، شاوریه، بلتا، سپتون، تپه چشمه که در شمال منطقه بر محور پل کرخه به عین‌خوش تسلط دارد، عین‌خوش، پل چیخواب، تپه ۲۰۲، تپه علی گره زد، سه راه قهوه خانه، پل نادری، تنگه ابوقریب، تنگه برقازه، تنگه رقابیه، تنگه ذلیجان و سایت و چهار و پنج هم از نقاط مهم و استراتژیک این منطقه است.

دشت عباس
در غرب رودخانه کرخه، دشتی وسیع قرار دارد که به دلیل وجود مدفن امام‌زاده عباس در آن بدین نام مشهور است. با آغاز جنگ، لشکر۱۰ زرهی عراق با عبور از نقطه مرزی شرهانی و اشغال ارتفاعات و پادگان عین‌خوش، در پنجمین روز جنگ منطقه میانی دشت عباس (حول محور جاده اندیمشک- دهلران) را تصرف کرد و سپس برای حفاظت از این جاده به ایجاد استحکامات اطراف آن پرداخت. از آنجا که رزمندگان ایران با استقرار در ارتفاعات شمالی دشت عباس بر مواضع دشمن اشراف داشتند و هر از گاهی به آنها شبیخون می‌زدند، عراقی‌ها با اشغال تپه کمرسرخ که در شمال دشت عباس قرار دارد، تسلط خود را بر این دشت در پنجمین ماه جنگ کامل کردند. دشت عباس در اشغال عراق بود تا اینکه در مراحل اول و سوم عملیات فتح‌المبین به دست رزمندگان قرارگاه قدس آزاد شد.

فتح روشن
عملیات فتح‌المبین یکی از شاهکارهای نظامی ایران در طرح‌ریزی و اجرای عملیات در شرایط سخت است که در زمان اجرا صاحب‌نظران نظامی جهان را مات‌ومبهوت کرد. ارتش عراق با هدف پیشگیری از اجرای عملیاتی که می‌دانست دیر یا زود انجام خواهدشد، هفدهم بهمن ۱۳۶۰ یک عملیات آفندی را در تنگه چذابه آغاز کرد که یک عملیات ایذایی در پاسخ به آن انجام شد. عملیاتی که با وارد کردن تلفات به ارتش صدام عملا کنترل منطقه چذابه را از دست دشمن خارج و فضا را برای انجام عملیات فتح‌المبین آماده کرد. عراق مجددا در ۲۸ اسفند ۱۳۶۰ به غرب شوش و تنگه رقابیه هجوم آورد. در این شرایط، احتمال هوشیاری دشمن، فرماندهان را در انجام عملیات مردد می‌کرد. به همین خاطر، فرمانده کل سپاه به دیدار امام ^(ره) رفت و موضوع را با ایشان در میان گذاشت. ایشان فرمودند «شما خودتان با مشورت هم تصمیم بگیرید، ولی اگر می‌خواهید، می‌توانید برای طلب خیر از خداوند به قرآن رجوع کنید. آمدن سوره فتح و تفسیر آیات نورانی آن برای رزمندگان اسلام نوید پیروزی داشت.
عملیات چهارمرحله‌ای فتح‌المبین در ساعت سی دقیقه بامداد دوم فروردین ۱۳۶۱ با رمز مبارک یا زهرا آغاز شد. چهار قرارگاه قدس، فجر، فتح و نصر با استعداد ۱۳۹ گردان و تحت فرماندهی قرارگاه مرکزی کربلا در این عملیات بزرگ شرکت داشتند. در ابتدا یگان‌‏های قرارگاه‌‏های قدس، نصر و فجر وارد عمل شدند، اما با پیش‌‏دستی دشمن در حمله به مواضع قرارگاه فتح و آسیب دیدن تعدادی از یگان‏‌هایش، این قرارگاه نتوانست هم‏زمان با سایر قرارگاه‌‏ها و طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده وارد عمل شود.

لشکر۲۱ حمزه و تیپ۷ ولی‏عصر (عج) در مرحله اول عملیات موفق شدند تا از پل نادری به طرف سه‌‏راهی دهلران پیشروی و ارتفاعات علی‏‌گره‌‏زد و بخشی از عین‌‏خوش را تصرف کنند. سپس، تیپ۲۷ محمدرسول‏‌الله (ص) و تیپ۵۸ ذوالفقار از این محور وارد عمل شدند. حساس‌ترین بخش عملیات بر عهده قرارگاه قدس بود که باید از مسیری سخت و طولانی، خود را به جناح شمالی دشمن می‌رساند و ارتفاعات تینه، ابوقریب و عین‏‌خوش را تصرف می‌کرد.
در مرحله اول، یگان‌‏های این قرارگاه از جمله تیپ۱۴ امام حسین (ع) توانستند تا عین‌‏خوش پیشروی کنند. اما نیروهای دشمن که سخت مقاومت می‌کردند، توانستند تیپ۲ زرهی دزفول را تا شمال امام‌‏زاده عباس و تیپ۸۴ خرم‏آباد را تا دامنه جنوبی ارتفاع کمرسرخ عقب بزنند.
از طرف دیگر، در منطقه عملیاتی قرارگاه فجر که هدف، تصرف تپه‌‏های ابوصلیبی‌‏خات یا ارتفاعات رادار بود، کار گره خورده‌بود. چراکه امکان رخنه در خطوط مستحکم پدافندی دشمن وجود نداشت و عملا طرح مانور در این منطقه یک تک جبهه‌‏ای بود.
قرارگاه نصر در محور جسر نادری در غرب کرخه و سه‌کیلومتری جنوب آن عمل می‌کرد. رزمندگان تیپ۷ ولی‏عصر(عج) به همراه نیروهای تیپ۱ لشکر۲۱ قبل از اجرایی شدن عملیات، تونلی را که تنها دو نفر می‌‏توانستند از آن عبور کنند، به طول چهارصد متر تا ده‌متری نرسیده به میادین مین دشمن در زیر مواضع ارتش بعثی احداث کردند. در شب عملیات، یک گردان نیرو با استفاده از این تونل زیرزمینی توانست به دژ دفاعی ارتش عراق که به نام هندلی معروف بود، نفوذ و آن را منهدم کند. رزمندگان با این اقدام توانستند سه‌‏راهی پل نادری را از تصرف دشمن خارج کنند، ولی همه اهداف مورد نظر تامین نشد.

روستای عین‌خوش
این روستا در هجده‌کیلومتری نوار مرزی و در مسیر یکی از معبرهای وصولی به عمق خاک ایران قرار دارد. ارتفاعات آن نیز برای دفاع در برابر نیروهای مهاجم که قصد نفوذ از این معبر را دارند، بهترین نقطه است. با شروع جنگ و هنگامی که لشکر۱۰ زرهی عراق از نقطه مرزی شرهانی قصد پیشروی به سمت عین‌خوش و بعد، پل نادری را داشت، تیپ۲ زرهی دزفول و گردان۲۸۳ از لشکر۹۲ اهواز و نیز گروهی از پاسداران دزفول در عین‌خوش حضور داشتند. لشکر۱۰ در چهارمین روز جنگ، عین‌خوش و ارتفاعات آن را به‌راحتی تصرف کرد و بعد، به سمت پل نادری پیش رفت. عین‌خوش در مرحله اول عملیات فتح‌المبین به دست رزمندگان تیپ۱۴ امام حسین ^(ع) آزاد شد.

روز دوم عملیات، برای تیپ۱۴ امام حسین و تیپ85 خرم‌آباد سخت آغاز شد. ارتش عراق یک پاتک همه‌جانبه و سنگین روی مواضع این دو تیپ انجام داد و بر تپه ۲۰۲ مسلط شد. این اقدام، نیروهای تیپ امام حسین ^(ع) را تهدید می‏‌کرد. همچنین می‌‏توانست امکان الحاق یگان‏‌های خودی و ارتباط دو قرارگاه نصر و قدس را با مشکل جدی مواجه کند. در چنین شرایطی، نظر نیروهای ارتش در قرارگاه مرکزی کربلا این بود که چون امکان تقویت یگان‏‌های خودی در عین‏‌خوش وجود ندارد، دو تیپ۱۴ امام حسین ^(ع) و ۸۴ خرم‏آباد عقب‏‌نشینی کنند. اضطراب و خستگی آنقدر شرایط را برای فرمانده کل سپاه سخت کرده‌بود که زیر سرم رفت. به همین خاطر، سپهبد شهید صیاد شیرازی به فرمانده تیپ امام حسین ^(ع) دستور عقب‌‏نشینی را ابلاغ و تکلیف کرد. در این شرایط، فرماندهان میدانی تیپ امام حسین ^(ع) با عقب‌‏نشینی مخالف بودند. به همین خاطر، شهید حسین خرازی، فرمانده تیپ، اعلام کرد که رزمندگان این تیپ عقب‌‏نشینی نخواهند کرد و علی‏رغم فشار زیاد دشمن تا آخرین‌ نفس مقاومت خواهندکرد.
تصور ارتش عراق این بود که رملی بودن منطقه، مانع عمل کردن ایران در این محور است. غافل از اینکه تیپ۸ نجف با استعداد دو گردان با استفاده از جاده احداث‌شده از مسیر تنگه ذلیجان که آن را دو هفته قبل از شروع عملیات احداث کرده‌بودند، ارتفاعات رقابیه را دور زد و از پشت نیروهای دشمن سر درآورد. با این تدبیر تاکتیکی، رزمندگان حدود بیست کیلومتر از داخل رمل‏‌ها حرکت و نیروهای دشمن را محاصره کردند. تیپ۲۵ کربلا هم که از قبل در این منطقه حضور داشت، در تنگه رقابیه وارد عمل شد.
از آنجا که قرارگاه اصلی دشمن در این منطقه قرار داشت، با به خطر افتادن عقبه دشمن، فشار از روی تیپ امام حسین ^(ع) در عین‌‏خوش برداشته‌شد و دشمن بعثی عقب‌‏نشینی کرد. در این شرایط، حسین خرازی یک خاکریز دوجداره در اطراف نیروهای خود احداث کرد و توانست با امن‌‏سازی عقبه خود، عین‏‌خوش را حفظ کند.
در روز سوم عملیات، قرارگاه کربلا به تیپ۳۷ زرهی دستور داد تا به منطقه عملیاتی قرارگاه قدس در شمال دشت‏‌عباس تغییر مکان دهد. اما به دلیل دور بودن و نامناسب بودن مسیر دسترسی از سمت قرارگاه قدس، این تیپ از منطقه قرارگاه نصر وارد عمل شد. تیپ۳۷ زرهی ساعت پنج روز چهارم فروردین‌ماه از مسیر علی‏گره‏زد به قوای دشمن حمله کرد و ساعت هفت به امام‌‏زاده عباس رسید. اما دشمن با هدف قرار دادن ادوات زرهی تیپ۳۷ آن را متوقف و مجبور به پدافند کرد.
در این مرحله از عملیات، قرارگاه نصر در بخش شمالی منطقه با کمک تیپ‌۵۸ ذوالفقار با قرارگاه قدس الحاق کرده و تقریبا به موفقیت کامل رسیده‌بود. قرارگاه فجر نیز به سمت شمال منطقه که برخلاف آرایش جنگی دشمن بود، لشکر۱ عراق را تحت فشار قرار داد. درنتیجه، مواضع ارتش عراق در تپه‌‏های ابوصلیبی‏‌خات سقوط کرد و نیروهای عراقی از ارتفاعات رادار عقب‌‏نشینی کردند و پا به فرار گذاشتند.
صبح شنبه هفتم فروردین‌ماه ۱۳۶۱ سایت‌‏های چهار و پنج رادار هم به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و حدود هفت هزار نفر از نظامیان عراقی تسلیم رزمندگان سپاه اسلام شدند. قبل از اجرا تصور نمی‌شد که عملیات فتح‌‏المبین ظرف یک هفته تمام شود و احتمال طولانی‌‏تر شدن آن با پاتک‏‌های ارتش عراق وجود داشت. ولی شکست روحیه نظامیان عراقی موجب شد ارتش عراق به فکر حفظ سایر مناطق اشغالی به‌‏ویژه در جنوب اهواز و اطراف خرمشهر باشد و منطقه فتح‌المبین را به ایران واگذار کند.
دستاوردهای عملیات
در این عملیات ۲۴۰۰ کیلومتر مربع از حساس‌ترین مناطق استان خوزستان به دست رزمندگان اسلام آزاد شد.
محورهای مهم آزادشده در این عملیات، ارتفاعات استراتژیک ابوصلیبی خات، سایت چهار و پنج، ارتفاعات علی گره‌زد، شاوریه، تینه و معابر عین‌خوش، ابوقریب، ارتفاع و تنگه برقازه، تنگه رقابیه و ارتفاعات اطراف آن بود.

پیام امام به مناسبت عملیات فتح‌المبین
امام خمینی ^(ره) در طول عملیات فتح‌المبین با سه پیام از رزمندگان، تجلیل کردند. این موضوع هم بیانگر اهمیت این عملیات و هم نشان‌دهنده عمق رضایت ایشان از این عملیات ظفرمند بود.
۱۳۶۱/۱/۲
اولین پیام امام خمینی روز اول عملیات و در تاریخ ۱۳۶۱/۱/۲ منتشر شد «اخبار غرورآفرین جبهه‌های نبرد علیه قوای شیطانی را یکی پس از دیگری دریافت نمودم. قلم قاصر است که احساسات خویش را ابراز کنم. به قوای مسلح اسلامی تبریک عرض می‌کنم. مبارک باد بر شما عزیزان افتخارآفرین، پیروزی بزرگی را که با یاری ملائکه الله و نصرت ملکوت اعلی نصیب اسلام و کشور عزیز ایران، کشور بقیه‌الله الاعظم اروحناله الفداء نمودید. رحمت واسعه خداوند بر آن مادران و پدرانی که شما شجاعان نبرد در میدان کارزار و مجاهدان با نَفس در شب‌های نورانی را در دامن پاک‌شان تربیت نمودند. مژده باد به شما جوانان برومند در تحصیل رضای پروردگار که از بالاترین سنگرهای روحانی و جسمانی ظاهری و باطنی پیروزید. مبارک باد بر بقیه‌الله ارواحناله الفداء وجود چنین رزمندگان ارزشمند و مجاهدان فی سبیل الله که آبروی اسلام را حفظ و ملت ایران را روسپید و مجاهدان راه خدا را سرافراز نمودید. ملت بزرگ ایران و فرزندان اسلام به شما سلحشوران افتخار می‌کنند. آفرین بر شما که میهن خود را بر بال ملائکه الله نشاندید و در میان ملل جهان سرافراز نمودید. مبارک باد بر ملت چنین جوانان رزمنده‌ای و بر شما چنین ملت قدردانی که به مجرد فتح و پیروزی توسط رزمندگان به دعا و شادی برخاستند. اینجانب از دور، دست‌وبازوی قدرتمند شما را که دست خداوند بالای آن است، می‌بوسم و بر این بوسه افتخار می‌کنم. شما دِین خود را به اسلام عزیز و میهن شریف ادا کردید و طمع ابرقدرت‌ها و مزدوران آنان را از کشور خود بریدید و سخاوتمندانه در راه شرف و عزت اسلام جهاد کردید. يا لَيْتَنِي كُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِيما»
والسلام على عبادالله الصالحين
۱۳۶۱/۱/۱۰
پیام بعدی حضرت امام ^(ره) در تاریخ ۱۳۶۱/۱/۱۰ منتشر شد. ایشان در پیام‌شان این پیروزی‌ها و سلحشوری‌ها را بی‌نظیر یا کم‌نظیر دانستند. دشمنانی که تا بُن دندان با سلاح‌های سنگین و سبک مدرن غربی و شرقی مسلح بودند، ظرف کمتر از یک هفته آن‌چنان مات شوند که هرچه دارند، بگذارند و فرار کنند یا تسلیم شوند. ایشان بُعد معنوی رزمندگان را موجب خضوع در برابر آنان دانستند و مرقوم فرمودند «اینجانب هروقت با یکی از این چهره‌ها روبه‌رو می‌شوم و عشق او را به شهادت در بیان و چهره نورانی‌اش مشاهده می‌کنم، احساس شرمساری و حقارت می‌کنم.»

۱۳۶۱/۱/۱۲
ایشان در پیام دیگری به مناسبت دوازدهم فروردین ۱۳۶۱ فرمودند «خداوندا، هرچه هست، از توست و امید آن داریم که این عنایت و حمایت را ادامه دهی تا پیروزی نهایی و پس ‌از آن نیز تا آنگاه‌ که دشمنان تو و اسلام در نبرد با جنودالله و حزب‌الله هستند و تا استقرار حکومت الله.»

طول خط دفاعی به یک‌سوم کاهش پیدا کرد و یک خط دفاعی مطمئن و پیوسته در برابر ارتش عراق تشکیل شد.
بیش از ۲۵ هزار نفر از نیروهای بعثی کشته و زخمی شدند. بیش از شانزده هزار نفر نیز به اسارت رزمندگان اسلام درآمدند که فرماندهان رده بالای ارتش بعث هم بین آنها دیده می‌شدند.

شهرهای دزفول، اندیمشک و پایگاه چهارم شکاری از بین رفت. شهر شوش و جاده و راه‌آهن اندیمشک- اهواز که شاه‌راه و محور مواصلاتی حیاتی برای خوزستان است، از برد آتش توپخانه ارتش عراق خارج شد.

نویسنده: زینب‌سادات سیداحمدی