۰۲۱-۷۷۹۸۲۸۰۸
info@jannatefakkeh.com

بازاری‌‌ها و دردِ دین

بازاری‌‌ها و دردِ دین

بازاری‌‌ها و دردِ دین

جزئیات

بررسی نقش بازاریان و اصناف در پیروزی انقلاب و دفاع مقدس/ به مناسبت ۱ تیر، روز اصناف

1 تیر 1401
بازاریانی که خیلی زود سر صف مبارزه حاضر شدند
از قدیم‌الایام بازار محل تجمع تجارتخانه‌ها و مراکز عمده‌فروشی کالاهای مصرفی در شهرها بوده. معمولاً در وسط تمام بازارهای کشورهای اسلامی و از جمله بازارهای ایران، مسجدجامع وجود دارد و بر همین مبنا همیشه ارتباط تنگاتنگی میان مسجد، روحانیت و بازار وجود داشته است.
در دوره پهلوی پسر، وقتی مسئله لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی در بهمن سال ۱۳۴۱ مطرح شد و امام عزیز(ره) علیه آن به سخنرانی و افشاگری پرداخت، بعد از یاران امام در حوزه، عده‌ای از بازاریان متدین، اولین گروه لبیک‌گو به پیام «سیدروح‌الله الموسوی‌الخمینی» شدند. در واقع این افراد همان شاگردمغازه‌ها و خرده‌فروشان بازاری دهه ۲۰ و ۳۰ شمسی بودند که علاقه زیادی به شخصیت سیدمجتبی نواب‌صفوی داشتند و برخی از آن‌ها حتی عضویت در جمعیت فداییان اسلام را هم تجربه کرده بودند. این افراد در طول زمان و با تلاش و پشتکار، در ابتدای دهه ۴۰ شمسی و آغاز نهضت امام علیه حکومت پهلوی، تبدیل به صاحبان سرمایه و حجره‌دارانی درستکار شده بودند. عموم این افراد در مساجد و حسینیه‌ها زیر نظر روحانیانی چون شیخ‌علی هرندی درس دین و به ویژه علم‌المکاسب خوانده بودند و برای همین، دغدغه اصلی‌شان اسلام بود.
به این ترتیب و با شروع سال ۱۳۴۱ جمعی از بازاریان سه شهر تهران، قم و اصفهان در منزل امام و به فرمان ایشان جمعیت هیئت‌های مؤتلفه اسلامی را تشکیل دادند. افراد شاخص این جمعیت شامل حاج‌مهدی عراقی، حاج‌صادق امانی، محمدصادق اسلامی، حاج علاءالدین میرمحمدصادقی، سیداسدالله لاجوردی، حبیب‌الله عسگراولادی، حاج مهدی بهادران و... بودند.
از آن‌جا که ارتباط این تشکل با روحانیت و یاران امام در جریان مبارزه بسیار مهم بود، اعضای اصلی در چارچوب هیئت‌های مؤتلفه یک شاخه به نام شورای روحانیت هم تعریف کرده بودند که اقدامات خود را با هماهنگی ایشان انجام می‌دادند. از اعضای شورای روحانیتِ هیئت‌های مؤتلفه می‌توان از آیت‌الله بهشتی، آیت‌الله مطهری، شیخ محی‌الدین انواری، حجت‌الاسلام باهنر و حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی نام برد.
 
نقش بازاریان در پیروزی انقلاب اسلامی
به این صورت و در جریان ماجرای مدرسه فیضه و بعد از آن در قضیه قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ اعضای هیئت‌های مؤتلفه اسلامی با تمام وجود به میدان آمدند و در رساندن پیام امام به سرتاسر کشور نقشی اساسی و انکارناپذیر عهده‌دار شدند. نقشی که بعد از تبعید حضرت امام ابتدا به ترکیه و بعد به نجف اشرف تا مقطع پیروزی انقلاب اسلامی به شکل پررنگ ادامه پیدا کرد.  
البته این لبیک تنها از طرف بازاریان سه شهر تهران، قم و اصفهان نبود بلکه بازاریان متدین شهرهای دیگر هم با لبیک به پیام امام راه مبارزه با رژیم شاه را در پیش گرفتند، اما به دلیل این که بازاریان شهرهای دیگر تشکیلاتی با انسجام هیئت‌های مؤتلفه نداشتند، کم‌تر از آن‌ها یاد می‌شود. مثلاً بعد از آزادی امام(ره) از زندان و در فروردین ۱۳۴۳ حجت‌الاسلام صبوری به همراه ۳۱ نفر از بازاریان قائمشهری(شاهی سابق) به قم و به دیدار امام رفتند. امام در آن دیدار به بازاریان توصیه می‌کند که: باید به مردم برسانید که رسول اکرم(ص) با پای پیاده می‌رفت برای امر تبلیغ و حکم خداوند را به مردم می‌رسانید. ما باید فعالیت نماییم برای دین مقدس اسلام. تمام مردم وظیفه دارند برای امر دین کوشش کنند.۱
واقعیت این است که بازارهای تمام شهرهای کشور در طول سال‌های مبارزه از هیچ کوششی برای پیشبرد نهضت فروگذاری نکرد و هزینه‌های مالی مبارزه و زندگی مبارزان را تأمین کرد. هم‌چنین بازاریان در ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب با شرکت در اعتصاب‌های طولانی، عملاً کمر اقتصادی حکومت پهلوی را شکستند و گامی مهم در راه به ثمر نشستن انقلاب برداشتند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، امام بارها و بارها از مجاهدت بازاری‌ها در سال‌های مبارزه علیه رژیم ستم‌شاهی تقدیر کرد. مثلاً امام در تاریخ ۱۰ بهمن ۱۳۶۱ در دیدار با نمایندگان اصناف و بازاریان شهرهای مختلف فرمود: بازار یکی از قشرهای عظیم متعهد به اسلام [است] و در هر غائله‌ای که برای اسلام پیش آمده، این بازار است که پیش قدم است. در قضیه تنباکو حکم مرحوم میرزای شیرازی ‌اعلی‌الله‌مقامه، این بازار بود که همراهی کرد و منتهی به قیام شد. یکی از بازرگانان اصفهان، تمام تنباکوهایی که داشته است... را پس از حکم میرزا، آورد در میدان شاه و آتش زد... و در همین نهضت و در همین قضایایی که همه شاهد بودید و شاهد بودیم، باز بازار است که تعطیلات طولانی کرد و با تعطیلات طولانی و تظاهرات و اعتصابات و چیزهای دیگر از این نهضت پشتیبانی کرد، البته سایر قشرها هم همه بودند و خداوند همه را تأیید کرد.۲
شاید بتوان ادعا کرد که خواندن کتاب خاطرات عزت‌شاهی از مبارزان بازاری و شکنجه شده در ساواک به تنهایی می‌تواند برای فهم نقش بازاریان در پیروزی انقلاب کافی باشد.
 
بازاریان و دوران هشت سال دفاع مقدس
بعد از شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و در حالی که شرایط اقتصادی کشور به خاطر آثار به‌جا مانده از سال‌های حکومت استبدادی و شروع تحریم‌های آمریکا علیه نظام جمهوری اسلامی ایران به هیچ‌وجه خوب نبود، بازاریان متدین بار دیگر به میدان آمدند. تأمین بسیاری از نیازهای جبهه از سوی متنفذین بازار یکی از اقدامات مهم بازاریان در دوران دفاع مقدس بود. خرید بلدوزر، تانکر آب، تأمین سیمان، قطعات فلزی و... برای اجرای عملیات‌های بزرگ از سوی بازاریان شهرهای مختلف کشور در خلال سال‌های جنگ، نقشی فراموش‌نشدنی و کمک شایانی برای ایستادگی سپاه اسلام در برابر دشمن تا بن دندان مسلح بود.
البته متأسفانه در همان زمان بودند بازاریان و صاحبان سرمایه‌ای که از وضعیت به وجود آمده نهایت سوءاستفاده را کردند و با احتکار و گران‌فروشی، فشار مضاعفی به نظام و مردمِ انقلاب کرده، وارد آوردند. امام که شرایط سخت معیشتی مردم را بیش از هر کس دیگر می‌فهمید در سخنرانی خود خطاب به بازاریان و صاحبان سرمایه فرمود: این اصناف محترم، این بازاریان محترم، می‌توانند مبارزه کنند با گران‌فروشی، با این‌ که اجناس را به قیمت ارزان بفروشند. آن مقدار که گیرشان آمده، اگر اجناس را به قیمت ارزان بفروشند، محتکرین کنار می‌روند.۳
در آن زمان بخشی از بدنه بازار که درد دین داشتند و بر مبنای اعتقادات خود به کسب و کار مشغول بودند، با تمام وجود به این پیام امام لبیک گفتند، اما متأسفانه در مقابل، افراد سست اعتقاد و تازه به دوران رسیده‌ای که بدون پشتوانه معرفت دینی به بازار و سطوح مدیریتی صنوف وارد شده بودند، راه دیگری در پیش گرفتند و آلودة دنیاطلبی شدند. روند دنیاطلبی این گروه در دوران بعد از جنگ و دوره سازندگی شیب تندتری به خود گرفت، به طوری‌که در طول یک دهه، بدنه متدین بازاری به لحاظ کمّی و قدرت اجتماعی تا حدودی توانایی خود را از دست داد. گرچه آن تعداد باقی مانده هم‌چنان پرقدرت بر سر اصول اعتقادی و انقلابی خود استوار ایستاده‌اند.
در واقع هنوز بازاریان متدین و انقلابی که درد دین دارند و از منظر فقه به کسب و کار و سود و تجارت نگاه می‌کنند، نقش مهمی در تأمین مالی حرکت‌های فرهنگی جوانان حزب‌اللهی دارند. نقشی که بار مالی بسیاری از هیئت‌های مذهبی با صبغة کار فرهنگی و اعتقادی را برای نسل جوان و نوجوان بر دوش می‌کشد.
این چنین است که فرموده‌اند: کاسب حبیب خداست.

پی‌نوشت:
۱. صحیفه امام، جلد ۱، ص ۳۱۰.
۲. همان، جلد ۱۷، ص ۲۷۰ و ۲۷۱.
۳. همان، ص ۲۷۵.

منابع:
۱. روح‌بخش، رحیم، مجموعه مقالات همایش ۱۵ خرداد(زمینه‌ها و بسترها)، مقاله تعامل بازار و روحانیت در لایحه انجمن‌های ایالتی و ولایتی، جلد اول، انتشارات سوره مهر، چاپ اول، ۱۳۸۸.
۲. صحیفه امام خمینی(ره) ، موسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی(ره)، چاپ چهارم، ۱۳۸۵.
۳. فارسی، جلال‌الدین، فرهنگ واژه‌نامه‌های انقلاب اسلامی(مدخل بازار)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۴. مقدسی، محمود و دیگران، ناگفته‌ها(خاطرات شهیدمهدی عراقی)، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، چاپ اول، ۱۳۷۰.
 
نویسنده: انوشه میرمرعشی

مقاله ها مرتبط