۰۲۱-۷۷۹۸۲۸۰۸
info@jannatefakkeh.com

چرا چهار شد سیزده؟!

چرا چهار شد سیزده؟!

چرا چهار شد سیزده؟!

جزئیات

بررسی علت تأخیر ۹ روزه رژیم پهلوی در تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه بعد از سخنرانی ایشان علیه کاپیتولاسیون/ به مناسبت ۱۳ آبان، سالروز تبعید امام خمینی(ره) به ترکیه

13 آبان 1399
لایحه‌ای برای مصونیت قضایی آمریکایی‌ها در ایران
کاپیتولاسیون واژه‌ای فرانسوی است که از واژۀ لاتین «کاپیتولر» به معنای قرارداد گرفته شده و در اصطلاح، به قانونی گفته می‌شود که دول استعمارگر آن را بر دولت‌های ضعیف و تحت سلطه خود تحمیل می‌کنند که به موجب آن اتباع دول استعماری در صورت ارتکاب هرگونه تخلف در کشور تحت سلطه، از محاکمه در دادگاه‌های آن کشور مصون هستند. لایحه استعماری کاپیتولاسیون در ۲۸ اسفند ۱۳۴۰ تسلیم دولت ایران شد ولی چون اجرای سیاست‌های آمریکاییِ انجمن‌های ایالتی و ولایتی و انقلاب سفید شاه برای آمریکایی‌ها اولویت داشت، جلوتر در دستور کار قرار گرفت.
بعد از واکنش علما و شروع نهضت امام(ره) علیه سیاست‌های رژیم پهلوی، آمریکایی‌ها خواهان تصویب لایحه کاپیتولاسیون به شکل مخفیانه در دولت شدند. به این شکل هیئت دولت کابینه عَلَم در مهر ماه ۱۳۴۲ این لایحه را به شکل محرمانه تصویب کرد.
پس از سقوط کابینه علم و نخست‌وزیر شدن حسنعلی منصور، این لایحه در مرداد ۱۳۴۳ به تصویب مجلس سنا رسید و مجلس شورای ملی هم این لایحه را در اواخر مهر ۱۳۴۳ تصویب کرد.
 
روزشماری می‌کنم که چه وقت مرگ پیش بیاید
با رسیدن خبر تصویب لایحه کاپیتولاسیون به امام خمینی، ایشان در ۴ آبان ۱۳۴۳ و در پیامی خطاب به علما و روحانیون و اقشار مختلف مردم فرمود: «...آیا ملت ایران می‌داند در این روزها در مجلس چه گذشت؟ می‌داند بدون اطلاع ملت و به‌طور قاچاق چه جنایتی واقع شد؟ می‌داند مجلس، به پیشنهاد دولت، سند بردگی ملت ایران را امضا کرد، اقرار به مستعمره بودن ایران نمود؟ سند و حتی بودن ملت مسلمان را به آمریکا داد؟ قلم سیاه کشید بر جمیع مفاخر اسلامی و ملی ما؟ قلم سرخ کشید بر تمام لاف و گزاف‌های چندین سالة سران قوم؟ ایران را از عقب افتاده‌ترین ممالک دنیا پست‌تر کرد؟ اهانت به ارتش محترم ایران و صاحب‌منصبان و درجه‌داران نمود؟ حیثیت دادگاه‌های ایران را پایمال کرد؟ به ننگین‌ترین تصویب‌نامه دولت سابق، با پیشنهاد دولت حاضر، بدون اطلاع ملت، با چند ساعت صحبت‌های سری، رأی مثبت داد؟ ملت ایران را در تحت اسارت آمریکایی‌ها قرار داد؟ اکنون مستشاران نظامی و غیرنظامی آمریکا با جمیع خانواده و مستخدمین آن‌ها آزادند هر جنایتی بکنند، هر خیانتی بکنند[و] پلیس ایران حق بازداشت آن‌ها را ندارد. دادگاه‌های ایران حق رسیدگی ندارند. چرا؟ برای آن‌ که آمریکا مملکت دلار است و دولت ایران محتاج به دلار... اکنون من اعلام می‌کنم که این رأی ننگین مجلسین مخالف اسلام و قرآن است و قانونیت ندارد...»(صحیفه امام، ج۱، ص ۴۰۹ تا ۴۱۱)
هم‌چنین در عصر همان روز که مصادف بود با سالروز میلاد حضرت زهرای مرضیه(س) در جمع اقشار مختلف فرمودند:
«بسم الله الرحمن الرحیم. اِنّالله‌واِنّاالیه‌راجعون. من تأثرات قلبی خودم را نمی‌توانم اظهار کنم. قلب من در فشار است. این چند روزی که مسائل اخیر ایران را شنیده‌ام خوابم کم شده است[گریه حضار] ناراحت هستم[گریه حضار]... با این تأثرات قلبی روزشماری می‌کنم که چه وقت مرگ پیش بیاید[گریه حضار]...»(صحیفه امام، جلد۱، ص ۴۱۵)
 
چرا فردای آن روز امام تبعید نشد؟
با موضع‌گیری صریح و بسیار تند امام(ره) قاعدتاً انتظار این بود که حکومت مانند آن چه در جریان قیام ۱۵ خرداد انجام داده بود عمل کند، اما یاران امام مشاهده کردند که هیچ دستگیری در کار نیست و تنها حکومت نظامی در قم و اطراف منزل امام برقرار شده. این در حالی بود که با تلاش یاران و به‌ویژه اعضای هیئت‌های مؤتلفة تهران، اصفهان و قم، پیام امام علیه تصویب لایحه کاپیتولاسیون در سرتاسر کشور توزیع می‌شد و کم‌کم صداهای اعتراض و تلگراف و پیام‌های اعتراض علما و مردم سایر شهرها شنیده می‌شد.
علت انفعال رژیم در برابر اعتراض‌ها به شدت مشکوک بود. یاران امام در عین نگرانی از فرصت ایجاد شده برای آگاه کردن مردم شهرهای مختلف استفاده می‌کردند. اما واقعاً چه دلیلی باعث این رفتار رژیم شده بود؟
جواب این سؤال را باید در آن‌چه که در کشور امپریالیستی «آمریکا» می‌گذشت جست‌وجو کرد. زیرا درست در زمان تصویب لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی، تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا شروع شده بود. در آن فضای تبلیغاتی، لیندون جانسون و گلد واتر بر سر تصاحب کرسی ریاست‌جمهوری سخت مشغول رقابت بودند.
در آن شرایط به هیچ‌وجه در کشورهای تحت سلطه آمریکا –از جمله ایران- نمی‌بایست تنش و قیامی علیه سیاست‌های آمریکا صورت می‌گرفت. زیرا مردم آمریکا و مردم سایر کشورهای غربی تازه ماجراهای مربوط به قتل جان اف‌کندی را به همراه کشتار مردم فلسطین و مردم ایران در جریان قیام ۱۵ خرداد و... فراموش کرده بودند و نباید جرقه تازه‌ای برای سیل انتقادها به طرف حکومت ایالات متحده آمریکا به خاطر خوی استکباری و امپریالیستی‌اش، سرازیر می‌شد.
و این چنین، درست یک روز بعد از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در تاریخ ۳ نوامبر ۱۹۶۴(۱۲ آبان ۱۳۴۳) رژیم وابسته پهلوی، حضرت امام خمینی(ره) را به شکل کاملاً ناگهانی به ترکیه تبعید کرد. تبعیدی که همگام با اجرای سیاست حکومت نظامی سنگین و دستگیری و تبعید یک‌سری از علما، از وقوع قیام دیگری جلوگیری کرد.
 
و اما سرنوشت ها...
در انتخابات ریاست‌جمهوری، جانسون با حداکثر آرا به پیروزی رسید، اما سال بعد به دلیل پیگیری سیاست جنگ در ویتنام، انتقادها به جانسون بالا گرفت. زیرا به دلیل مقاومت جانانه ویت‌کنگ‌ها، علاوه بر کشتار وسیع ویتنامی‌ها و استفاده بمب‌های فسفری علیه مردم، تعداد زیادی از سربازان آمریکایی توسط مبارزان ویتنامی کشته شدند؛ اتفاقی که باعث کاهش شدید محبوبیت جانسون در آمریکا شد. کاهشی که موجب شد چهار سال بعد جانسون اعلام کند در انتخابات بعدی ریاست جمهوری شرکت نمی‌کند.
اما سرنوشت لایحه کاپیتولاسیون:
با تبعید امام(ره) ابتدا به ترکیه و سپس به نجف اشرف در عراق، دور تازه‌ای از مبارزه برای یاران امام آغاز شد. شروع دوباره‌ای که این‌بار بسیار وسیع‌تر و عمیق‌تر دنبال شد تا جایی‌که پیام نهضت حتی در عمق جان بسیاری از روستاییان هم رسید. تا این‌ که امام با قیامی همه‌گیر در بهمن ۱۳۵۷ به وطن برگشت و با پیروزی نهایی انقلاب اسلامی بر رژیم پهلوی و با تشکیل نظام جمهوری اسلامی ایران لایحه استعماری کاپیتولاسیون ملغی شد تا بینی کارتر رئیس‌جمهور آمریکا به خاک مالیده شود.
 
نویسنده: انوشه میرمرعشی
 
منابع:
۱- باومن، جان، روزشمار تاریخ قرن بیستم، ترجمه: یحیی افتخارزاده، انتشارات هیرمند، چاپ دوم، ۱۳۷۷.
۲- پارسانیا، حمید، حدیث پیمانه(پژوهشی در انقلاب اسلامی)، نشر معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، چاپ دوم، زمستان ۱۳۷۶.
۳-دانشنامه دانش گستر، جلد ۱۲، موسسه علمی-فرهنگی دانش گستر، ۱۳۸۹.
4- ساجدی، احمد، مشاهیر سیاسی قرن بیستم، محراب قلم، چاپ دوم، ۱۳۷۵.
۵- صحیفه امام(مجموعه آثار امام خمینی(ره)موسسه تنظیم و نشر آثار امام، چاپ اول، پاییز ۱۳۷۸.

مقاله ها مرتبط